Kiedy skalpel zamiast in vitro? Leczenie operacyjne w niepłodności

Niepłodność, definiowana jako niemożność uzyskania ciąży mimo 12 miesięcy regularnych, stosunków płciowych bez zabezpieczenia, jest istotnym problemem klinicznym i społecznym, dotykającym 10–16% par w wieku rozrodczym. Choć procedury zapłodnienia pozaustrojowego stanowią ważny element nowoczesnego leczenia, w wielu sytuacjach kluczowe znaczenie może mieć leczenie operacyjne.

Patofizjologia i obraz kliniczny niepłodności

Patofizjologia niepłodności obejmuje złożone zaburzenia w funkcjonowaniu żeńskiego i męskiego układu rozrodczego, wpływające na:

• proces owulacji,
• jakość komórek rozrodczych,
• drożność jajowodów,
• receptywność endometrium,
• parametry nasienia.

Obraz kliniczny niepłodności jest niejednorodny – od nieregularnych cykli, braku miesiączki, objawów hiperandrogenizacji, bólu miednicy, przez nawracające infekcje, po całkowity brak dolegliwości przy jednoczesnym braku ciąży mimo regularnego współżycia.

Diagnostyka niepłodności

Diagnostyka niepłodności stanowi proces kompleksowy, którego celem jest ustalenie przyczyny braku ciąży oraz wybór optymalnej, zindywidualizowanej ścieżki postępowania. W pierwszym etapie obejmuje ona zebranie szczegółowego wywiadu i badania fizykalnego obojga partnerów, uwzględniających m.in.:

• rytm krwawień,
• objawy zaburzeń hormonalnych,
• przebyte stany zapalne oraz operacje,
• styl życia.

Standardowa diagnostyka kobiety koncentruje się na ocenie czynności jajników – przede wszystkim występowania owulacji – oraz na ocenie anatomii narządu rodnego, w tym drożności jajowodów i budowy jamy macicy. W badaniu hormonalnym analizuje się stężenia FSH, LH, estradiolu, TSH czy prolaktyny, uzupełniając je w wybranych przypadkach o oznaczenie AMH, a w diagnostyce obrazowej wykorzystuje się ultrasonografię, HSG lub HyCoSy, natomiast przy podejrzeniu patologii miednicy mniejszej – laparoskopię lub histeroskopię.

Równolegle ocenia się płodność męską, której podstawą jest badanie nasienia wykonywane zgodnie ze standardami WHO, z ewentualnym powtórzeniem po potwierdzeniu nieprawidłowości oraz poszerzeniem diagnostyki o ocenę hormonalną, ultrasonografię moszny lub badania genetyczne, gdy jest to klinicznie uzasadnione. 

Diagnozę niepłodności idiopatycznej można rozpoznać dopiero po roku regularnych stosunków bez zabezpieczenia, prawidłowych wynikach badań u obojga partnerów, potwierdzonej owulacji oraz drożnych jajowodach u kobiety i prawidłowych parametrach nasienia u mężczyzny.

Strategie terapeutyczne w niepłodności

Leczenie niepłodności obejmuje indywidualnie dobierane strategie terapeutyczne, oparte na:

• rozpoznanej przyczynie zaburzeń płodności,
• wynikach badań diagnostycznych,
• preferencjach pary.

Zgodnie z zasadami postępowania, proces leczenia powinien być poprzedzony oceną korzyści i ryzyka, uwzględniać wartości pacjentów, dostępność zasobów, koszty oraz konieczność holistycznej opieki, w tym wsparcia psychologicznego.

Leczenie operacyjne w niepłodności – główne wskazania i zakres postępowania

Celem wszystkich procedur operacyjnych jest optymalizacja warunków anatomicznych i funkcjonalnych narządu rodnego lub układu rozrodczego mężczyzny, tak aby zwiększyć szanse na uzyskanie ciąży – zarówno spontanicznie, jak i w ramach technik wspomaganego rozrodu.

Zapłodnienie in vitro (IVF)

Zapłodnienie in vitro (IVF) stanowi jedną z kluczowych metod leczenia niepłodności, szczególnie w sytuacjach, gdy inne formy terapii nie przynoszą oczekiwanych efektów lub gdy istnieją przeszkody uniemożliwiające naturalne zapłodnienie. 

Procedura polega na połączeniu komórki jajowej i plemnika poza organizmem kobiety, w warunkach laboratoryjnych, a następnie na transferze powstałego zarodka do jamy macicy, aby umożliwić jego implantację i dalszy rozwój.

IVF jest rekomendowane m.in.:

• u pacjentek z zaawansowaną chorobą jajowodów, w tym w przypadku niedrożności lub obecności hydrosalpinx;
• jako opcja kolejnego etapu leczenia u kobiet z zaburzeniami owulacji, które nie uzyskały ciąży mimo zastosowania wcześniejszych metod farmakologicznych.

W przypadku czynników męskich, takich jak znaczące nieprawidłowości parametrów nasienia, IVF również stanowi efektywną formę leczenia, umożliwiając zapłodnienie mimo obniżonej jakości plemników. W kontekście niepłodności o niewyjaśnionej przyczynie IVF jest rekomendowane jako postępowanie trzeciego rzutu, gdy wcześniejsze interwencje, w tym stymulowana inseminacja domaciczna, nie przyniosły rezultatu.

Celem procedury jest zwiększenie szans na uzyskanie ciąży poprzez optymalne wykorzystanie dostępnych gamet oraz stworzenie warunków sprzyjających prawidłowej implantacji zarodka.