Rozwiązania ministerstwa zdrowia niezgodne z prawem? – rozmowa z Mateuszem Pałką

Rozmowa z mec. Mateuszem Pałką, prawnikiem, doradcą w branży medycznej, właścicielem MPP LEX CONSULTING.

– Zgodnie z zapowiedzią Izabeli Leszczyny, minister zdrowia, pigułka „dzień po” będzie dostępna dla niepełnoletnich już od 1 maja. Receptę na lek przepisze farmaceuta, i zdaniem Izabeli Leszczyny, młoda osoba nie będzie potrzebowała zgody rodzica, by taką receptę otrzymać. Czy takie rozwiązanie jest zgodne z prawem?

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo farmaceutyczne został zawetowany przez prezydenta, stąd też Ministerstwo Zdrowia zapowiedziało „plan B” i wprowadza program pilotażowy opieki farmaceuty sprawowanej nad pacjentem w zakresie zdrowia reprodukcyjnego. W założeniach projektu wskazano, że program ten obejmie pacjentki w wieku od 15 do 18 roku życia, które w ramach konsultacji farmaceutycznej będą miały dostęp do antykoncepcji awaryjnej. Jeżeli projekt rozporządzenia przejdzie bez większych poprawek, wówczas możliwy będzie zakup i zażycie tabletki „dzień po” bez zgody opiekuna prawnego, co w mojej opinii stanowi duże nadużycie prawne z uwagi na nieobecne w projekcie odesłania do przepisów dotyczących wyrażania zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego w przypadku pacjentów małoletnich. 

– Zgodnie z ustawą o prawach pacjenta, osoby do 16 roku życia powinny mieć udzielane wszelkie świadczenia zdrowotne za zgodą opiekuna prawnego. Czy przeprowadzenie wywiadu z osobą małoletnią przez farmaceutę jest świadczeniem zdrowotnym czy usługą farmaceutyczną? Czy w tym przypadku rodzic powinien wyrazić zgodę na uzyskanie recepty na antykoncepcję awaryjną?

Dziwi mnie swoiste „zapominalstwo” resortu w sytuacji, w której przepisy prawne jasno wskazują na konieczność wyrażenia zgody pełnej czy też równoległej. Warto podkreślić też zaproponowaną w §5 ust. 2 projektu weryfikację wieku przez farmaceutę. Wskazano, że w razie wątpliwości dot. wieku pacjentki, weryfikacja będzie w oparciu o dokument ze zdjęciem, na podstawie którego wiek ten może zostać potwierdzony. To bardzo ciekawy zapis, gdyż nie wskazuje on jednoznacznie, o jaki dokument chodzi. Zapisano jedynie, że obowiązkiem jest podanie numeru PESEL, który jednoznacznie przesądza o dacie urodzenia pacjentki. Jednak nie każdy dokument, którym może legitymować się osoba małoletnia zawiera numer PESEL. Tego numeru nie zawiera między innymi legitymacja szkolna. Widzę tu spore pole do ewentualnych nadużyć z uwagi na możliwość podania nieswojego numeru PESEL i ewentualnego odstąpienia farmaceuty od weryfikacji wieku pacjentki na podstawie dokumentu ze zdjęciem. Farmaceuci w takim przypadku powinni być niezwykle uważni. 

– Czy zaproponowane przez resort rozwiązanie jest, pana zdaniem, niemożliwe do zrealizowania? 

W mojej opinii, zapowiedzi pani minister zdrowia dotyczące możliwości zakupu w aptece antykoncepcji awaryjnej bez obecności i zgody rodzica są wprost niezgodne z prawem. Na pewno, zgodnie z ustawą o prawach pacjenta, nie jest możliwe udzielenie jakiegokolwiek świadczenia zdrowotnego osobie niepełnoletniej, bez zgody opiekuna prawnego (czy to zgody pełnej czy równoległej w przypadku pacjentek po 16 roku życia). Według mnie, realizacja programu pilotażowego nie może odbyć się bez uzyskania wyżej wymienionych zgód. Projekt powinien zawierać, wyrażone wprost, odesłanie do przepisów ustawy regulujących obowiązek uzyskania zgód w przypadku świadczeń udzielanych pacjentkom małoletnim. W sytuacji, kiedy projekt przejdzie w takiej wersji, resort zdrowia powinien przypomnieć o przepisach odnoszących się do wyrażania zgody na świadczenia zdrowotne, które wskazane zostały w ustawie o prawach pacjenta. Uważam także, że środowisko farmaceutyczne powinno wydać jasne wytyczne odnoszące się do całej procedury postępowania w przypadku udzielania świadczeń związanych z realizacją pilotażu zdrowia reprodukcyjnego, w kontekście uzyskania zgody na świadczenie zdrowotne. 

– Powiedzmy jeszcze jakie prawa ma osoba małoletnia w systemie ochrony zdrowia? Co wolno jej kupić w aptece? 

Teoretycznie nie mamy żadnych ograniczeń dotyczących zakupu leków przez osoby niepełnoletnie. Jednak otrzymanie recepty na leki jest już zastrzeżone z uwagi na fakt, że wystawienie recepty jest powiązane ze świadczeniem zdrowotnym, wymagającym zgody opiekuna prawnego. Małoletni pacjent może samodzielnie udać się na wizytę do lekarza, ale pod warunkiem uzyskania wcześniejszej zgody rodzica. Co do samej obecności opiekuna prawnego lub osoby bliskiej przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w przypadku istnienia prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta, obecność ta może zostać ograniczona. Jednak w wymiarze prawa do informacji o stanie zdrowia pacjenta małoletniego opiekun prawny nie może mieć ograniczonej możliwości dowiedzenia się o przebiegu świadczenia czy wglądu do dokumentacji medycznej.