Czujne oko farmaceuty najlepszym filtrem – rozmowa z adwokat Sylwią Angielską

Rozmowa z adwokat Sylwią Angielską z Kancelarii GRUBE

– W ostatnim czasie coraz częściej słyszymy, że do aptek trafiają fałszywe recepty. Niestety, nie wszystkie da się wykryć. Czy do kancelarii zgłaszają się farmaceuci lub lekarze, którzy padli ofiarą przestępców?

Tego rodzaju przestępstwa stają się coraz bardziej popularne. Zgłasza się do nas coraz więcej lekarzy, których dane wyciekły czy też farmaceutów, którzy osobiście spotkali się z problemem fałszywych recept i rozpoczął się przestępczy proceder z ich udziałem. Warto wiedzieć, że przy kradzieży danych czas działa na naszą niekorzyść. Im szybciej zareagujemy, tym skala przestępczego procederu będzie mniejsza, a skutki dla pokrzywdzonego mniej dotkliwe. Jeśli dojdzie do kradzieży danych, mogą one zostać wykorzystane w obrocie medycznym. Na takie dane najczęściej wystawia się szereg recept, które po realizacji zasilają nielegalny rynek. Lekarz, który w porę nie złoży zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, jak również nie zgłosi tego do izby lekarskiej, może narazić się na konsekwencje m.in. związane z koniecznością uczestniczenia w szeregach postepowań karnych czy też nawet utratę prawa do wykonywania zawodu. 

– Co powinien zrobić medyk, który zorientuje się, że mógł paść ofiarą kradzieży danych? 

Przede wszystkim zaleca się zmianę haseł do systemów medycznych i profilów zaufanych. Następnie należy pobrać listę fałszywych recept z bazy Centrum e-Zdrowie i przekazać ją organom ścigania. Niezbędne jest również zawiadomienie Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego, Centrum e-Zdrowie oraz Narodowego Funduszu Zdrowia w przypadku realizacji recepty z refundacją.

– Jak uchronić się przed negatywnymi skutkami wycieku danych do logowania?  

Lekarz powinien zachować szczególną ostrożność przy logowaniu się w trakcie wystawiania recept. Nie powinno się podłączać do sieci internetowej, która nie jest zaufana, należy regularnie aktualizować systemy operacyjne telefonów i komputerów, dbać o zabezpieczenia antywirusowe. Zaleca się też regularną weryfikację wystawianych przez siebie recept w systemie Centrum e-Zdrowie, tak aby w przypadku kradzieży danych, móc podjąć stosowne kroki. 

 – Jakie leki są najczęściej wypisywane na podrobionych receptach?

Do obrotu trafiają najczęściej recepty na substancje psychotropowe i te o pochodzeniu narkotycznym. Legalnie zdobyty lek trafia do nielegalnego obrotu, który może być kupiony i zażyty w zasadzie przez każdą osobę, beż żadnej kontroli.

– Jak powinien zachować się farmaceuta, gdy w jego ręce trafi fałszywa recepta? Czy każdy aptekarz jest w stanie taką receptę rozpoznać? 

Alarmujące powinno być w zasadzie każde możliwe odstępstwo od przyjętego sposobu wystawiania recept. Nie istnieje żaden ujednolicony wzór fałszywej recepty, ponieważ przestępcy potrafią być bardzo kreatywni. Przy dokonaniu oceny legalności pochodzenia recepty, przede wszystkim należy zwrócić uwagę na imię i nazwisko pacjenta, PESEL, adres, datę realizacji recepty czy też dane osoby wystawiającej receptę. Obecnie recepty papierowe praktycznie nie są już wystawiane, co jest dobrym krokiem do uszczelnienia nielegalnego obrotu lekami i fałszerstwa recept. Jeśli chodzi o e-recepty, trzeba zwrócić szczególną uwagę na rubrykę wskazującą na dane pacjenta. Jeżeli pojawią się tam dane więcej niż jednej osoby lub są one błędne, np. wskutek literówki, wówczas istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo dokonania fałszerstwa. Należy również zwrócić uwagę na lek umieszczony na recepcie, liczbę opakowań, dawkowanie i pieczątkę osoby uprawnionej do wystawienia recepty. Jeśli liczba opakowań jest duża, odbiegająca od powszechnych standardów, dawka jest wadliwie wyliczona, numery kodu kreskowego nie są zgodne z numerem w prawym górnym rogu recepty, a w przypadku recept papierowych, pieczątka nie jest wyraźna, wówczas można podejrzewać, że pochodzi ona z przestępczego procederu. Nierzadko również dane podmiotu wystawiającego recepty są wadliwie wskazane, np. numer REGON jest przypisany do innego podmiotu, zaś wskazany numer telefonu placówki nie istnieje. Kiedy farmaceuta przypuszcza, że recepta mogła zostać podrobiona lub przerobiona, przede wszystkim nie powinien jej realizować i zawiadomić stosowne służby. Powiadomić należy Wojewódzki Inspektorat Farmaceutyczny, Centrum e-Zdrowie czy też Narodowy Fundusz Zdrowia, w przypadku leku refundowanego. Jeżeli zaś recepta jest papierowa, należy ją zatrzymać. Warto również zawiadomić lekarza, którego dane widnieją na fałszywej recepcie. 

– Jakie konsekwencje może ponieść farmaceuta, jeśli nie rozpozna fałszywej recepty i ją zrealizuje?

Co do zasady, farmaceuta, przystępując do realizacji recepty, powinien zweryfikować jej autentyczność w Bazie Recept Zablokowanych. Jeśli po weryfikacji recepta nie będzie widniała w takiej bazie, jak również nie będzie budziła wątpliwości pod względem formalnym, wówczas farmaceuta jest wolny od odpowiedzialności. W przypadku gdy numer recepty widniał w bazie, a pomimo to lek został wydany, wówczas to apteka poniesie odpowiedzialność za koszty związane m.in. z refundacją wydanego leku. 

– W jaki sposób można walczyć z fałszywymi e-receptami? 

Jednym z najlepszych filtrów jest ponadprzeciętna czujność i doświadczone oko farmaceuty. Na ten moment nie ma idealnego systemu, który mógłby skutecznie przeciwdziałać nadużyciom. Należy pamiętać, że e-recepty obsługiwane są przez system e-zdrowie (P1), w którym to systemie przechowywane są wszystkie wystawione recepty. Jest to rozwiązanie zdecydowanie pożądane, ponieważ recepty elektroniczne uszczelniają proceder przestępczy. Następnie, w trakcie realizacji recepty, są one pobierane przez farmaceutę z bazy głównej. System ten natomiast nie przewiduje możliwości centralnego zablokowania recepty, tak aby w innej aptece nie mogła zostać zrealizowana. W dalszym ciągu, informacje o kradzieży danych lekarzy i fałszerstwach recept trafiają do aptek w formie oświadczeń czy też komunikatów, często w formach papierowych, w związku z czym farmaceuta nie zawsze jest w stanie śledzić je na bieżąco. 

– Co grozi za fałszowanie recept?

Podrabianie lub przerabianie recept, wypełnia znamiona czynu zabronionego z art. 270 kodeksu karnego i grozi za to nawet do 5 lat więzienia.