Interakcje leków z alkoholem

Pytania o możliwość jednoczesnego przyjmowania alkoholu i leków to codzienność gabinetów lekarskich. Mimo oczywistej odpowiedzi, a więc zakazu spożywania alkoholu, wiadome jest, że wielu pacjentów nie będzie stosować się do zaleceń. Właśnie dlatego warto znać dokładniejsze mechanizmy tych interakcji i wyraźnie przestrzegać przed tymi najistotniejszymi i najniebezpieczniejszymi dla zdrowia, a nawet życia.

Większość interakcji ma charakter średnio lub mało istotny, a ich manifestacją jest najczęściej nasilenie działań niepożądanych danego leku. Może również dochodzić do zniesienia działania leczniczego danej substancji, co również jest szkodliwe poprzez obniżenie efektywności interwencji farmakologicznej. Wystąpienie i nasilenie interakcji ma charakter indywidualny i zależy od wielu czynników, takich jak polimorfizmy genetyczne, masa ciała, palenie tytoniu czy choroby współistniejące [1]. 

Ponadto, u kobiet metabolizm alkoholu zachodzi wolniej, co wiąże się z większym ryzykiem interakcji [2]. 

Jak alkohol może wpływać na lek?

Mechanizmy interakcji można podzielić na [1, 3]:

• wpływ alkoholu na wchłanianie leku (interakcja farmakokinetyczna) – etanol, jako dobry rozpuszczalnik, może zwiększać rozpuszczalność słabo rozpuszczalnych substancji, a tym samym zwiększać stężenie leku w przewodzie pokarmowym, co prowadzi do zmiany i/lub zwiększenia stężenia leku w osoczu; jest to szczególnie istotne w przypadku leków o zmodyfikowanym uwalnianiu – alkohol może spowodować nagłe uwolnienie całej substancji czynnej poprzez uszkodzenie matrycy leku, a tym samym nie tylko znieść pożądane działanie leku, ale również wywołać niebezpieczne dla zdrowia reakcje;
• wpływ leku na wchłanianie alkoholu (interakcja farmakokinetyczna) – jako że etanol jest wchłaniany głównie w jelicie cienkim, leki przyspieszające opróżnianie żołądka (np. itopryd) będą zwiększały jego wchłanianie, natomiast substancje opóźniające opróżnianie żołądka (np. skopolamina) będą ograniczały wchłanianie;
• wpływ leku na metabolizm alkoholu (interakcja farmakokinetyczna) – niektóre leki (np. paracetamol) modyfikują aktywność dehydrogenazy alkoholowej, dehydrogenazy aldehydowej czy cytochromu CYP2E1 (należy do grupy cytochromów P450), co może prowadzić m.in. do reakcji disulfiramopodobnej; warto wspomnieć, że w przypadku osób przewlekle nadużywających alkoholu dochodzi do szerszej modyfikacji cytochromów, co wpływa na zmieniony metabolizm jeszcze większej liczby leków;
• wzmocnienie/osłabienie efektu biologicznego działania leku przez alkohol (interakcja farmakodynamiczna) – większość tych efektów, szczególnie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, ma charakter synergistyczny, a więc łączne działanie alkoholu i leku jest silniejsze niż działanie każdego z nich z osobna; przykładem może być działanie depresyjne na układ oddechowy w przypadku opioidów i etanolu. 

Najistotniejsze interakcje w praktyce klinicznej [1, 2, 3, 4]

Leki psychiatryczne

• Benzodiazepiny – z uwagi na działanie sedatywne oraz upośledzające zdolności psychomotoryczne zwiększa się ryzyko wypadków komunikacyjnych. Dochodzi również do zaburzeń pamięci. 
• Hydroksyzyna – nasilenie działań niepożądanych, takich jak sedacja czy splątanie.
• Melatonina – osłabienie działania.
• Niebenzodiazepinowe leki nasenne (“Z”: zaleplon, zolpidem, zopiklon, eszopiklon) – nasilenie działań niepożądanych tych leków, takich jak zaburzenia psychomotoryczne, ryzyko upadków, niepamięć wsteczna czy somnambulizm.
• Leki przeciwdepresyjne – nasilenie działań niepożądanych leków, takich jak senność czy zawroty głowy. Zmniejsza również efektywność leczenia przeciwdepresyjnego. W przypadku stosowania bupropionu może dojść do obniżenia progu drgawkowego, szczególnie u pacjentów przewlekle nadużywających alkoholu; duloksetyny – uszkodzenia wątroby; citalopramu i escitalopramu – komorowych zaburzeń rytmu; trazodonu – nasilenia działania sedującego alkoholu i upośledzenia zdolności poznawczych.
• Opioidy (takie jak fentanyl, hydrokodon, morfina, metadon, oksykodon) – zwiększenie ryzyka depresyjnego wpływu opioidów na ośrodek oddechowy. Alkohol jest związany w około 20% przypadków śmierci z przedawkowania opioidów [5].

Leki przeciwbólowe, przeciwzapalne

• Paracetamol – zwiększenie ryzyka uszkodzenia wątroby, szczególnie wśród osób przewlekle nadużywających alkoholu, poprzez zwiększenia produkcji toksycznego metabolitu paracetamolu.
• NLPZ (ibuprofen, naproksen, kwas acetylosalicylowy) – zwiększenie ryzyka krwawienia z przewodu pokarmowego. Spożywanie do 1 drinka (10 g alkoholu) dziennie zwiększa ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego związanego ze stosowaniem NLPZ o około 37% [6].

Leki internistyczne

• Leflunomid – zwiększenie ryzyka uszkodzenia wątroby.
• Doustne leki przeciwkrzepliwe niebędące antagonistami witaminy K – NOAC (apiksaban, dabigatran, rywaroksaban) – zwiększenie ryzyka krwawienia.
• Leki przeciwpłytkowe (klopidogrel, prasugrel, tikagrelor) – zwiększenie ryzyka krwawienia.
• Metformina – zwiększenie ryzyka kwasicy mleczanowej.
• Metotreksat – zwiększenie ryzyka uszkodzenia wątroby.
• Warfaryna – w przypadku sporadycznego spożywania alkoholu dochodzi do hamowania metabolizmu warfaryny, a tym samym do nasilenia działania przeciwzakrzepowego. Z kolei u osób przewlekle spożywających alkohol dochodzi do osłabienia działania leku, a tym samym zwiększenia ryzyka poważnych krwawień.
• Werapamil – zwiększenie oraz przedłużenie utrzymywania się etanolu we krwi, a tym samym nasilenie objawów intoksykacji alkoholem.
• Propranolol – nasilenie działań niepożądanych, takich jak zawroty głowy czy omdlenia.

Antybiotyki [7]

• Ceftriakson – ryzyko reakcji disulfiramopodobnej
• Doksycyklina – zmniejszona skuteczność u osób przewlekle nadużywających alkoholu.
• Erytromycyna – zmniejszona skuteczność erytromycyny oraz zwiększenie stężenia alkoholu we krwi. 
• Furazydyna – ryzyko reakcji disulfiramopodobnej.
• Metronidazol – ryzyko reakcji disulfiramopodobnej.

W bazie drugs.com jako interakcje o największym znaczeniu są wymienione: acytretyna, barbituriany (amobarbital, butabarbital, butalbital, fenobarbital, metylofenobarbital, pentobarbital, sekobarbital, tiopental), benznidazol, buprenorfina, cykloseryna, disulfiram, droperidol, eluksadolina, etionamid, flibanseryna, fomepizol, hydrokodon, hydromorfon, ketamina, leflunomid, lemboreksant, octan lewometadylu, lomitapid, metformina, metoheksital, metronidazol, mipomersen, morfina, nifurtymoks, Palforzia (białka orzecha ziemnego w proszku), peksidartinibl, prymidon, propoksyfen, hydroksymaślan sodu, teryflunomid.

Pacjenci-seniorzy

Osoby starsze są szczególnienarażone na ryzyko interakcji z uwagi na zmiany w dystrybucji i metabolizmie alkoholu zachodzące wraz z wiekiem oraz większy wpływ etanolu na działanie ośrodkowego układu nerwowego [8]. W celu identyfikacji i zapobiegania tym interakcjom przydatnym narzędziem mogą być kryteria POSAMINO [9]. Jest to lista potencjalnie poważnych interakcji alkoholu z lekami u osób starszych. W kryteriach uwzględniono ilość spożytego alkoholu oraz kliniczny wynik interakcji. Kryteria są dostępne w języku angielskim. 

Sprawdzanie interakcji – internetowe wyszukiwarki

Istnieje wiele internetowych wyszukiwarek interakcji między lekami, uwzględniającymi również pokarm czy alkohol etylowy. Przykładowymi są: drugs.com, medscape.com, webmd.com, epocrates.com (należy utworzyć konto, aby korzystać z wyszukiwarki). Ich zakres i opisywane interakcje różnią się [10], dlatego warto jednocześnie używać co najmniej dwóch z nich. 

Referencje:

1. Sein Anand, J., & Wiergowski, M. (2023). Alkohol i człowiek – toksyczny związek (1st ed.). PZWL. ISBN 978-83-01-22892-7
2. Kostka-Trąbka, E., & Woroń, J. (2014). Interakcje leków w praktyce klinicznej. PZWL. ISBN 978-83-200-4577-2
3. Alcohol-Medication Interactions: Potentially dangerous mixes | National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA). https://www.niaaa.nih.gov/health-professionals-communities/core-resource-on-alcohol/alcohol-medication-interactions-potentially-dangerous-mixes [ostatni dostęp: 28.11.2024]
4. Johnson, B. A., & Seneviratne, C. (2014). Alcohol-medical drug interactions. Handbook of clinical neurology, 125, 543–559. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-62619-6.00031-8 
5. Tori, M. E., Larochelle, M. R., & Naimi, T. S. (2020). Alcohol or Benzodiazepine Co-involvement With Opioid Overdose Deaths in the United States, 1999-2017. JAMA network open, 3(4), e202361. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2020.2361 
6. Strate, L. L., Singh, P., Boylan, M. R., Piawah, S., Cao, Y., & Chan, A. T. (2016). A Prospective Study of Alcohol Consumption and Smoking and the Risk of Major Gastrointestinal Bleeding in Men. PloS one, 11(11), e0165278. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0165278
7. Mergenhagen, K. A., Wattengel, B. A., Skelly, M. K., Clark, C. M., & Russo, T. A. (2020). Fact versus Fiction: a Review of the Evidence behind Alcohol and Antibiotic Interactions. Antimicrobial agents and chemotherapy, 64(3), e02167-19. https://doi.org/10.1128/AAC.02167-19
8. Moore, A. A., Whiteman, E. J., & Ward, K. T. (2007). Risks of combined alcohol/medication use in older adults. The American journal of geriatric pharmacotherapy, 5(1), 64–74. https://doi.org/10.1016/j.amjopharm.2007.03.006
9. Holton, A. E., Gallagher, P. J., Ryan, C., Fahey, T., & Cousins, G. (2017). Consensus validation of the POSAMINO (POtentially Serious Alcohol-Medication INteractions in Older adults) criteria. BMJ open, 7(11), e017453. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2017-017453 
10. Shariff, A., Belagodu Sridhar, S., Abdullah Basha, N. F., Bin Taleth Alshemeil, S. S. H., & Ahmed Aljallaf Alzaabi, N. A., 4th (2021). Assessing Consistency of Drug-Drug Interaction-Related Information Across Various Drug Information Resources. Cureus, 13(3), e13766. https://doi.org/10.7759/cureus.13766