Dyskryminacja studentów pielęgniarstwa z HIV? – RPO interweniuje

Studenci pielęgniarstwa, u których wykryto wirusa HIV, napotykają poważne trudności w odbywaniu wymaganych praktyk zawodowych. Współpracujące z uczelniami szpitale stawiają warunek – chcą negatywnego wyniku testu na HIV. Z informacji dostarczonych Rzecznikowi Praw Obywatelskich wynika, że sytuacja ta może dotyczyć nie tylko studentów pielęgniarstwa, ale także innych kierunków związanych z ochroną zdrowia.  

Do Rzecznika Praw Obywatelskich dotarły sygnały, że niektóre szpitale uniemożliwiają odbycie praktyk studentom studiów pielęgniarskich mającym pozytywny wynik testu na HIV. Uczelnia oferująca kształcenie na tym kierunku wymaga bowiem od kandydatów przedstawienia wyników testów i tłumaczy, że jest to warunek konieczny, postawiony przez współpracujące z nią placówki. W praktyce oznacza to, że osoby, które mają pozytywny wynik testu, mogą nie ukończyć studiów. 

W przypadkach, gdy uczelnia decyduje się wesprzeć studenta i podejmuje rozmowy z placówką medyczną, wymaga się od niego ujawnienia szczegółowych informacji o stanie zdrowia. Z informacji przedstawionych Rzecznikowi wynika również, że takie okoliczności mogą występować co najmniej w kilku uczelniach i dotyczyć studentów wszystkich kierunków związanych z szeroko pojętą ochroną zdrowia 

– przekazuje RPO. 

Stanisław Trociuk skierował pytania do Anny Marzec-Bogusławskiej, dyrektor Krajowego Centrum ds. AIDS, pytając między innymi, czy Krajowe Centrum ds. AIDS otrzymywało już zgłoszenia dotyczące podobnych przypadków. Rzecznik chce także poznać skalę problemu i dowiedzieć się, jakie kroki podjęto, by go rozwiązać. Dodatkowo, RPO pyta, czy w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS na lata 2022-2026 są wytyczne dla placówek medycznych w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji kandydatów na pracowników bądź praktykantów zakażonych HIV, a jeśli nie, to czy – w jej ocenie – należy rozważyć ich przygotowanie.

Krajowe Centrum ds. AIDS: warto byłoby wprowadzić obowiązkowe badania lekarskie studentów kierowanych na praktyki zawodowe do podmiotów leczniczych 

Dr n. med. Barbara Daniluk-Kula, odnosząc się do zapytania Rzecznika Praw Obywatelskich, przekazała, że jej zdaniem jednym z powodów uwzględniania testu HIV w badaniach przed podjęciem pracy lub praktyk może być ochrona pracodawcy przed ewentualnymi roszczeniami odszkodowawczymi związanymi z zakażeniem HIV podczas wykonywania obowiązków zawodowych. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności leczniczej, placówki medyczne muszą zapewnić, że świadczeń udzielają wyłącznie osoby spełniające wymagania zdrowotne.

Przy przeprowadzaniu badań profilaktycznych pracowników (badań wstępnych, okresowych i kontrolnych), w przypadku występowania na danym stanowisku pracy czynnika szkodliwego jakim jest wirus HIV, przeprowadza się „badanie lekarskie, przeciwciała anty-HIV, a po przypadkowej ekspozycji na materiał potencjalnie zakaźny badania serologiczne zależne od aktualnych wytycznych postępowania poekspozycyjnego” 

– wskazuje Centrum.

W związku z tym, w przypadku badania wstępnego, jeśli w ocenie zagrożeń na danym stanowisku pracy wśród czynników szkodliwych znajduje się wirus HIV, lekarz przeprowadzający badanie kieruje kandydata do pracy na test w kierunku HIV. 

Aktualnie obowiązujące przepisy dotyczące pracy w zawodach medycznych nie wprowadzają bezpośrednich ograniczeń dla osób żyjących z wirusem HIV. Osoba żyjąca z HIV może pracować w zawodzie lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, ratownika medycznego, fizjoterapeuty, pod warunkiem, że stan jej zdrowia pozwala na wykonywanie danego zawodu. Ocena ogólnego stanu zdrowia oraz wydanie dokumentu o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku należy do lekarza medycyny pracy, którego obowiązuje tajemnica lekarska, co oznacza m. in., że orzeczenie lekarskie nie zawiera informacji na temat występujących u pracownika chorób, w tym również jego statusu serologicznego 

– informuje wicedyrektor Krajowego Centrum ds. AIDS. 

W Polsce nie istnieją wytyczne dla placówek medycznych dotyczące przeciwdziałania dyskryminacji kandydatów na pracowników lub praktykantów zakażonych wirusem HIV, gdyż jak dotąd kwestia ta nie należała do problematycznych 

– informuje Krajowe Centrum ds. AIDS.

Zdaniem dr n. med. Barbary Daniluk-Kuli, warto byłoby wprowadzić obowiązkowe badania lekarskie (prowadzone przez uczelnie medyczne) studentów kierowanych na praktyki zawodowe do podmiotów leczniczych oraz prowadzić działania edukacyjne dla pracowników medycznych w ramach doskonalenia zawodowego. 

Zgłoszenia dotyczące HIV i gruźlicy

Krajowe Centrum ds. AIDS poinformowało, że problem jest im znany. W 2022 roku do ministra zdrowia wpłynęło zgłoszenie z województwa lubelskiego dotyczące zakażeń wirusem HIV oraz zmian gruźliczych w płucach. Problem ten dotyczył głównie kandydatów na studia z krajów spoza Unii Europejskiej, głównie z Afryki i Ukrainy i miał tendencję wzrostową. W odpowiedzi Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Lublinie rozszerzył zakres badań wstępnych o testy na HIV oraz RTG płuc. Kandydaci, którzy uzyskali pozytywny wynik testu na HIV, ale byli skutecznie leczeni i przedstawili stosowne zaświadczenia, mogli kontynuować naukę. W przypadku gruźlicy o dopuszczeniu do studiów decydował lekarz medycyny pracy na podstawie wyników badań oraz dokumentu potwierdzającego zakończenie leczenia. W 2025 roku zgłoszono kolejny przypadek – student pielęgniarstwa z Zimbabwe, zakażony HIV, po przyjęciu na uczelnię i opłaceniu czesnego został zobowiązany do wykonania testu. Dzięki wsparciu Centrum, po rozmowach z uczelnią, ustalono, że student będzie musiał wyrazić zgodę na udostępnienie informacji o stanie zdrowia szpitalom, w których miał odbywać praktyki.  

Dr Daniluk-Kula podkreśla, że osoby skutecznie leczone mają bardzo niski poziom wiremii, często niewykrywalny testami, co oznacza, że nie mogą przenosić wirusa na inne osoby.

Osoby z niewykrywalną wiremią są praktycznie niezakaźne dla otoczenia i powinny móc normalnie funkcjonować w społeczeństwie 

– mówi.