Testy na HIV u lekarzy rodzinnych – czy będą dostępne?

W maju Wojciech Konieczny, wiceminister zdrowia zapowiedział, że trwają prace nad wprowadzeniem testów na HIV do podstawowej opieki zdrowotnej. Dzięki temu dostępność badań byłaby większa, poprawiłaby się też wykrywalności zakażeń HIV.

Anna Marzec-Bogusławska, dyrektor Krajowego Centrum ds. AIDS, podkreśla, że wprowadzenie testów w kierunku HIV do podstawowej opieki zdrowotnej przyczyni się również do szybszego wdrożenia leczenia antyretrowirusowego u osób zakażonych, co ograniczy liczbę nowych zakażeń. Wczesne rozpoznane zakażenie HIV to też znacznie lepsze rokowania dla chorego oraz mniejsze koszty dla systemu. 

Według badań przeprowadzonych w Polsce, późne rozpoznania mogą stanowić nawet ponad 50% wszystkich przypadków zakażeń HIV w naszym kraju. Dane organizacji unijnych (ECDC) pokazują, że ponad 30% osób to osoby nieświadome swojego zakażenia, a brak wiedzy o statusie serologicznym wiąże się z późnym zastosowaniem leków ARV, a tym samym z większym zagrożeniem umieralnością.

Szacuje się, że nawet 70% zakażeń HIV to zakażenia przez osoby nieświadome swojego statusu serologicznego. Testowanie w kierunku HIV, wykrywanie zakażeń oraz włączanie pacjentów do terapii antyretrowirusowej tak szybko jak to możliwe jest kluczowym elementem walki z epidemią HIV i AIDS. Polska przyjęła na siebie obowiązek wypełnienia zapisów deklaracji politycznej w sprawie HIV na forum ONZ, według której, aby skutecznie walczyć z epidemią, co najmniej 95% osób zakażonych powinno znać swój status serologiczny 

– mówi Anna Marzec-Bogusławska.

Dziś testowanie w kierunku HIV w dużej mierze odbywa się w punktach konsultacyjno-diagnostycznych. Oferta tych punktów skierowana jest jednak głównie do osób i populacji o najwyższym poziomie ryzykownych zachowań, świadomych ryzyka zakażenia HIV.

Istnieje jednak duża grupa osób, które uważają, że problem zakażeń HIV ich nie dotyczy i nigdy nie wykonały testu. Zatem przesiewowe badania w kierunku HIV powinny być proponowane zdecydowanie częściej niż dotychczas. 

Lekarz rodzinny najlepiej zna pacjenta 

Pacjent zakażony HIV z czasem odczuwa niespecyficzne objawy choroby, jak np. infekcje, osłabienie czy zmiany skórne, co skłania go do zgłoszenia się do lekarza rodzinnego. To lekarz, przeprowadzając wywiad z pacjentem, poznając jego stan zdrowia, powinien móc zlecić wykonanie testu na obecność wirusa lub nawet go wykonywać, w szczególności tzw. szybki test kasetkowy.  

Wydaje się, że świadomość problemu zakażeń HIV wśród lekarzy rodzinnych jest coraz większa, ponieważ wielokrotnie sygnalizowali oni, że chcieliby mieć możliwość wykonywania takich testów. Lekarz jest również dla pacjenta najbardziej wiarygodnym źródłem informacji na temat HIV/AIDS/STIs 

– mówi Anna Marzec-Bogusławska.

Wykonywanie testów w kierunku HIV rozszerzy też możliwości lekarzy POZ także w zakresie wypisywania leków w ramach farmakologicznej profilaktyki przedekspozycyjnej PrEP. Krajowe Centrum ds. AIDS od lat prowadzi działania edukacyjno-informacyjne na temat zakażenia HIV. W zeszłym roku przeprowadzono kampanię dla środowiska medycznego pod hasłem „Jedyny test, którego prawdopodobnie nie zleciłeś”. 

Jak diagnozuje się HIV w Polsce?

Jedyną metodą sprawdzenia, czy doszło do zakażenia HIV, jest wykonanie testu. Takie badanie można wykonać w poradniach przy klinikach chorób zakaźnych, w laboratoriach niektórych stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz w wielu prywatnych laboratoriach diagnostycznych. Test przesiewowy w kierunku HIV można wykonać także samodzielnie, kupując go w aptece. Krajowe Centrum ds. AIDS rekomenduje wykonywanie testów w kierunku HIV anonimowo, bezpłatnie, bez skierowania i z poradnictwem prowadzonym przez certyfikowanych doradców, w miejscach spełniających standardy. Na mapie Polski mamy 29 punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD), gdzie wykonywane są takie badania. Od połowy września 2022 r. w PKD można też pilotażowo wykonać testy w kierunku kiły i HCV. Osoby, które otrzymały dodatni wynik testu w kierunku HIV są motywowane do rozpoczęcia leczenia i dalszej opieki medycznej, otrzymują też listę placówek, w których mogą uzyskać pomoc. Od momentu potwierdzenia zakażenia osoby te przechodzą pod opiekę specjalistów chorób zakaźnych.

Ważne jest, by osoba otrzymująca pozytywny wynik testu w kierunku HIV jak najszybciej trafiła do jednego ośrodków referencyjnych i rozpoczęła leczenie. Przy wyborze kliniki nie obowiązuje rejonizacja, można też zmienić placówkę medyczną w trakcie leczenia 

– dodaje ekspertka. 

Leczenie pozwala normalnie funkcjonować 

Najnowsze dane Krajowego Centrum ds. AIDS (na dzień 30.04.2024 r.) pokazują, że leczeniem ARV jest objętych 19,785 pacjentów w Polsce, w tym 157 dzieci. Liczba ta obejmuje również pacjentów, którzy wymagali pilnego wprowadzenia do leczenia ze względu na stan kliniczny, a dotychczas nie byli leczeni antyretrowirusowo oraz uchodźców wojennych z Ukrainy (obecnie 3104 osoby kontynuujące terapię).

Z obserwacji prowadzonych w wielu krajach wynika, iż wprowadzenie skojarzonej terapii antyretrowirusowej wpłynęło na zmniejszenie kosztów opieki, poprawę jakości i wydłużenie życia osób zakażonych, pozwalając na aktywne wykonywanie pracy zawodowej, na normalne życie. Jest to bardzo ważne, gdyż najliczniejszą grupę wśród osób zakażonych HIV w Polsce stanowią osoby w wieku produkcyjnym (20-49 lat). Dzięki regularnie przyjmowanym lekom, jakość i długość życia osób zakażonych HIV, nie odbiega od średniej w populacji ogólnej 

– mówi dyrektorka Krajowego Centrum ds. AIDS. 

W terapii ARV w Polsce są wykorzystywane wszystkie leki zarejestrowane w Unii Europejskiej. W 2023 roku program lekowy dla chorych był realizowany w 22 szpitalach/placówkach medycznych, na bazie których działają ośrodki referencyjne. Leczenie antyretrowirusowe jest również prowadzone w zakładach penitencjarnych.

Dzięki leczeniu mamy 96% redukcję ryzyka transmisji zakażenia. W porównaniu do innych krajów z regionu Europy środkowo-wschodniej, system opieki nad pacjentami zakażonymi HIV w Polsce wykazuje istotną stabilność. Oznacza to, że jest zachowana zarówno ciągłość w dostawie leków, jak i finansowaniu leczenia ARV. System ten nie załamał się nawet w czasie pandemii COVID-19. W konsekwencji odsetek osób skutecznie leczonych jest satysfakcjonujący, zaś liczba nowych zachorowań na AIDS, świadczących o progresji choroby, znacząco spadła. Można więc śmiało powiedzieć, że leczenie ARV i diagnostyka są w Polsce na bardzo wysokim poziomie. Szczególnie potrzebne jest zaś wzmocnienie działań profilaktycznych w zakresie zapobiegania zakażeniom HIV, edukacja całego społeczeństwa oraz różnych grup zawodowych odnośnie ograniczania ryzyka zakażenia, potrzeby i możliwości wykonania testu w kierunku HIV czyli poznania własnego statusu serologicznego 

– dodaje. 

Zapytaliśmy resort zdrowia o prace nad wprowadzeniem testów na HIV do podstawowej opieki zdrowotnej, ale do tej pory nie uzyskaliśmy odpowiedzi.