Refleksje w Międzynarodowym Dniu Przeciwdziałaniu Agresji wobec Dzieci

W roku 2023 fundacja Dajemy Dzieciom Siłę przygotowała kolejną odsłonę raportu Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce, stanowiącego podsumowanie badania kwestionariuszowego. Główne wyniki mogą martwić – według autorów 79% procent dzieci i nastolatków w swoim życiu doświadczyła przynajmniej raz przemocy lub zaniedbania, co stanowi wzrost aż o 27% względem poprzedzającego roku [1]. Mamy więc diagnozę, a jakie powinno być dalsze postępowanie?

Interdyscyplinarny problem, interdyscyplinarne rozwiązania

Spośród narzędzi pomocy ofiarom przemocy, również tym najmłodszym, najbardziej znana jest procedura Niebieskiej Karty, wprowadzona niemal 13 lat temu. Policyjne statystyki podsumowujące rok 2023 prezentują się następująco:

• 62 170 – tyle formularzy wystawiono,
• 54 029 z nich stanowiły “nowe” Niebieskie Karty;
• 63 016 osób stosowało przemoc domową, a spośród nich 30 261 było pod wpływem alkoholu (48% !) [2].

Ideą stojącą za wejściem w życie procedury było to, aby zgłoszenie przypadku przemocy domowej wiązało się z interdyscyplinarną, możliwie szeroką pomocą dla ofiar, jako że nie jest to zjawisko ograniczone wyłącznie do materii prawno-karnej, a stanowi splot wydarzeń obejmujących problemy socjalne, psychologiczne i zdrowotne, co zresztą w takim ujęciu przedstawia bardzo trafną diagnozą zagadnienia. Pierwsze wersje obowiązującej procedury zostały opracowane przez Komendę Główną i Komendę Stołeczną Policji (co nie jest zaskakujące) oraz Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (co też nie może dziwić, za to powinno smucić) [3].

Wśród osób uprawnionych do zakładania Niebieskich Kart znajdują się także lekarze i lekarki, do których należy uzupełnienie formularza A. Z myślą o nich, a więc i z myślą o Was, przygotowaliśmy dokładną instrukcję uzupełniania tego druku oraz niezbędne kompendium wiedzy o tym, kiedy w gabinecie czy szpitalnej izbie przyjęć podejrzewać, że Wasz pacjent czy pacjentka może być ofiarą przemocy domowej. Informacje te znajdziecie również w naszym darmowym e-booku Pierwsze kroki w POZ. 

Przypadki przemocy to nasza codzienność

Szkody fizyczne i psychiczne przemocy domowej, w tym wśród dzieci, prowadzą pacjentów i pacjentki (również tych, którzy są sprawcami czy sprawczyniami) do gabinetów podstawowej opieki zdrowotnej czy na korytarze szpitalnych oddziałów ratunkowych; niemniej jednak to właśnie medycy i medyczki wystawiają najmniej Niebieskich Kart, szacunkowo ok. 2% [4]. Zapewne istnieje wiele przyczyn takiego stanu rzeczy – dość wspomnieć chociażby o czasochłonności wypełniania formularza czy trudności z rozpoznaniem, że dana osoba może być ofiarą przemocy. Wciąż pozostaje to społecznym tematem tabu, wiążącym się ze stygmatyzacją, a równocześnie bardzo często uwikłanym w skomplikowane relacje rodzinno-matrymonialne między ofiarą a sprawcą czy sprawczynią, które często ważą o samej niechęci do zgłoszenia takiego przestępstwa lub w dalszych etapach prowadzą do wycofywania kluczowych dla sprawy zeznań. Czynniki te nie zmieniają jednak faktu, że jako medycy i medyczki stanowimy istotny element tej socjologicznej układanki, dlatego warto zachować specyficzny rodzaj czujności w takich sprawach. 

Czy da się zrobić coś więcej?

Wspomniany wcześniej raport Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce porusza pewien ciekawy aspekt, wskazując być może “światełko w tunelu”. Autorzy wykazali, iż na przestrzeni lat zmniejszyła się skala przemocy fizycznej, jakiej doświadczają dzieci i nastolatki, co jest zauważalne w szczególności w grupie respondentów deklarujących regularne dostawanie klapsów (24% osób w roku 2018 i 15% w roku 2023) [1]. Tym samym można domniemywać, że za takim stanem rzeczy stoi pewna zmiana w świadomości rodziców w rozumieniu kar fizycznych, być może związana z dyskusjami na temat dawania klapsów właśnie, jakie w ostatnich latach dość często przetaczały się przez media mainstreamowe oraz społecznościowe [1]. 

Nie sposób nie widzieć, jak ogromne szkody fizyczne i psychiczne niesie ze sobą doświadczenie przemocy domowej, również gdy weźmiemy pod uwagę liczbę sprawców i sprawczyń będących pod wpływem alkoholu, którego nadużywanie jest kolejnym czynnikiem nadwyrężającym i tak już przeciążony system opieki zdrowotnej w Polsce. Tym samym starania mające na celu ograniczenie przemocy domowej (a najlepiej również ograniczające spożycie alkoholu) powinny stanowić priorytet w systemowych rozwiązaniach.

Zacznijmy wyciągać wnioski

Choć przemoc domowa czy przemoc wobec dzieci w codziennym życiu bywa pewnym tabu, są takie okoliczności, gdy na ten temat wypowiadają się wszyscy – głównie wtedy, gdy dochodzi do wyjątkowo brutalnego pobicia, zabójstwa bądź ujawnienia wieloletniego znęcania nad dzieckiem. Podobna dyskusja, nie pierwszy raz, przetoczyła się przez Polskę w minionym roku po ujawnieniu makabrycznych obrażeń 8-letniego chłopca z Częstochowy, o którego życie walczyli medycy z Górnośląskiego Centrum Zdrowia Dziecka w Katowicach [5]. Niestety, po ponad miesięcznej hospitalizacji chłopiec zmarł. Rozgłos medialny, jaki towarzyszył sprawie, przyczynił się do powstania projektu, a następnie uchwalenia tzw. ustawy Kamilka, proponującej szereg rozwiązań w sprawach związanych z przemocą wobec dzieci.

Szczególnie jedno z nich wydało mi się wyjątkowo istotne, a także mające potencjał, by wreszcie przerwać błędne koło głośnych spraw dotyczących dramatycznych przypadków bicia, maltretowania czy molestowania dzieci, po których znowu nic się nie zmieni, aż dojdzie do kolejnego przypadku poszkodowanego dziecka, któremu nie udało się pomóc. Ustawa bowiem przewiduje wdrożenie procedury Serious Case Review, polegającej na obowiązkowej analizie najpoważniejszych przypadków przemocy, dzięki czemu w każdej sprawie będzie należało ustalić okoliczności, jakie nastąpiły przed tragicznymi wydarzeniami i które zaważyły na nieudzieleniu pomocy wyprzedzająco do zdarzenia [6].

Pozostaje mieć nadzieję na skuteczność znowelizowanych procedur, jak również na to, że swoiste pospolite ruszenie wywołane w opinii publicznej pozwoli na ograniczenie znieczulicy w społeczeństwie oraz na szybszą reakcję odpowiednich służb w zagrażających sytuacjach. 

Więcej informacji o możliwości pomocy osobom dotkniętym przemocą domową znajdziecie na rządowej stronie internetowej.