Bombonierki i kremy, czyli o prezentach od pacjentów

Grudzień to nie tylko czas świątecznych przygotowań czy wigilijnych spotkań oddziałowych, ale również okres, gdy pacjenci, chcąc wyrazić wdzięczność, szczególnie chętnie i hojnie obdarowują personel medyczny prezentami. W końcu czym byłaby Gwiazdka bez prezentów, szczególnie we współczesnym, kapitalistycznym świecie? 

Pełen wachlarz propozycji

Od najtańszej kawy rozpuszczalnej i wyrobów czekoladopodobnych, przez jabłka z własnego sadu, jajka od kur czy domowe ciasto do butelki drogiej whisky. Zdarzają się również kosmetyki, kwiaty, własnoręcznie robione ozdoby choinkowe i pewnie jeszcze wiele innych typów prezentów, o których krążą szpitalne i poradniane legendy. 

Dla tych, którzy nie zdążyli zaopatrzyć się wcześniej, pomocą służą szpitalne sklepiki i, ustawiane zwykle na najwyższych półkach, bombonierki, a nawet elegancko opakowane kosze z drobnymi upominkami. Wolny rynek? Czy już mało dyskretne wskazywanie, że prezent za udane leczenie po prostu się należy? 

Szeleszczące upominki

Co słyszy od swoich kolegów młody medyk, gdy po raz pierwszy otrzymuje prezent od pacjenta? „Sprawdź, czy nie ma tam koperty!”. Szukać trzeba dokładnie, bo nigdy nie wiadomo, czy pomysłowy pacjent nie wsunie banknotów pod wieczko bombonierki albo na samo dno torebki prezentowej. Radzą również, aby z prezentami nie przemykać od razu do dyżurki lekarskiej, ale przy pacjencie lub jego rodzinie zobaczyć, czy gdzieś nie kryje się problematyczny dowód wdzięczności. 

Każda taka sytuacja może wiązać z oskarżeniem o przyjęcie łapówki. Niestety, w czasach gdy powszechne jest nagrywanie czy robienie zdjęć personelowi medycznemu, tym bardziej należy się chronić i wszelkie wątpliwe zdarzenia wyjaśniać od razu. Widok koperty w dłoni pacjenta lub jego rodziny albo na dnie torebki prezentowej może spowodować szybsze bicie serca (niestety coś o tym wiem). Warto jednak zachować spokój i stanowczo powiedzieć, że jest to nie tylko niedopuszczalne, ale może być uznane za czyn karalny.

Dylematy natury etycznej

Czy jest coś, czego nie wypada przyjmować? Wszyscy na pewno zgodzą się, że prezent zbyt drogi nie powinien być akceptowany. Gorzej z określeniem, co oznacza to „zbyt”, szczególnie że zawsze istnieje obawa o posądzenie przyjęcia łapówki. Problematyczny może być również upominek o charakterze osobistym, który naruszałby granice profesjonalizmu. Czy kubek z wizerunkiem gór, gdy pacjent wie, że lubimy się wspinać, jest akceptowalny? 

Wywiady

Prezent od wdzięcznego pacjenta – co może przyjąć lekarz?

Sprawdź

A przede wszystkim, czy pacjenci, którzy nie dają prezentów, są traktowani inaczej? Aby wykluczyć taką możliwość, warto trzymać się zasady, by prezenty przyjmować, tylko i wyłącznie po zakończonym leczeniu. W niektórych przypadkach trudno jednak mówić o tym, kiedy taki koniec ma miejsce, bo przecież pacjenci często pod okiem jednego lekarza, leczą się zarówno w oddziale, jak i poradni i to przez wiele lat.

Może wprowadzenie całkowitego zakazu przyjmowania prezentów rozwiązałoby problem i szereg wątpliwości? Może i tak. Ale czy nie pozbawilibyśmy wtedy relacji lekarz-pacjent pewnego elementu wyjątkowości?

Za, a nawet przeciw

Jak to z prezentami bywa, próba odmówienia przyjęcia upominku może być potraktowana jako obraza, nieuprzejmość czy traktowanie z góry. Trudno też odmówić, gdy na twarzach rodziny czy pacjenta można wyczytać prawdziwą wdzięczność i ulgę po udanej operacji lub skutecznym leczeniu. 

Przyjmowanie prezentów pełni również ważną rolę w budowaniu relacji pacjent-lekarz, zwiększa poczucie autonomii pacjenta i wzmacnia zaufanie. Dawanie upominków może być niepowtarzalną próbą tworzenia więzi między dwiema osobami o nierównej pozycji. Pracownicy medyczni często nie zdają sobie sprawy, jak dużą wdzięczność, czy nawet podziw dla medyków mogą odczuwać pacjenci. 

Polski obyczaj?

Wydaje się, że zwyczaj obdarowywania prezentami personelu powoli zanika, szczególnie w dużych miastach. Może to już relikt czasów słusznie minionych, jeden z naszych wschodnich obyczajów rodem z poprzedniego wieku? 

Nic bardziej mylnego. Szybkie spojrzenie do PubMedu i można zauważyć, że ta problematyka jest omawiana od lat i to na wszystkich kontynentach. Zapytanie konkretnie dotyczące prezentów znajdziemy również w kodeksie etyki lekarskiej Amerykańskiego Towarzystwa Medycznego (AMA) [1]. 

Nie jest zaskoczeniem, że – mimo wielu argumentów za i przeciw – nie ma jasnej odpowiedzi, jak należy reagować na wręczane prezenty. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii dozwolone jest przyjmowanie prezentów o małej wartości, która definiowana jest jako do 50 funtów (25 funtów w Walii). Fakt otrzymania upominku należy odnotować w dokumentacji medycznej. Prezenty powyżej wartości 50 funtów należy traktować „z ostrożnością”, a dla tych powyżej 100 – prowadzić rejestr [2]. 

Dawać, przyjmować, jak reagować?

Zwyczaj dawania prezentów wydaje się być dość silnie zakorzeniony w polskim społeczeństwie i powszechnie akceptowany, szczególnie wśród starszych pokoleń. Prawdopodobnie nie istnieje jedyna prawidłowa odpowiedź dotycząca słuszności przyjmowania upominków. Wydaje się jednak, że przede wszystkim nie należy tego oczekiwać, a tym bardziej wymagać. 

Warto również, w odpowiedzi na wyciąganą zza pleców bombonierkę, standardowo mówić: „Oj, dziękuję, ale naprawdę nie trzeba było!”. Z kolei w przypadku droższych upominków lub prezentów przed leczeniem, nie tylko dobry obyczaj, ale również prawo, wskazuje, że należy odmówić [3]. 

Wydaje się, że obdarowywanie drobnymi upominkami w okresie świątecznym to po prostu miły zwyczaj i szczególnie w tym czasie może warto po prostu zaakceptować i się z tego cieszyć.