Pozostawieni w szpitalu, czyli jak święta obnażają problemy systemu opieki zdrowotnej

Co roku przed świętami Bożego Narodzenia powraca dyskusja dotycząca pozostawiania przez rodziny seniorów i seniorek w szpitalach. W mediach pojawiają się głosy, że to forma unikania opieki nad starszymi członkami rodziny w okresie świąt, a samo zjawisko budzi wiele emocji i kontrowersji. Czy rzeczywiście problem „podrzucania” seniorów do szpitali istnieje? A może to objaw znacznie większego kryzysu społecznego, z którym musimy się zmierzyć?

Choinkowe babcie i świąteczni dziadkowie

Rodzinom najczęściej zarzuca się, że celowo przywożą seniorów do szpitali na czas świąt. Oskarżenia nie kończą się na tym – w niektórych przypadkach padają słowa o celowych zaniedbaniach, które pogarszają stan osoby starszej i wymuszają hospitalizację.

Jednocześnie w dyskusji pojawiają się głosy, że nie ma mowy o żadnym “podrzucaniu” seniorów do szpitali, ponieważ to lekarze decydują o przyjęciu pacjenta, a ci nieposiadający wskazań do hospitalizacji powinni być odsyłani. Jest to prawda, jednak seniorzy to specyficzna grupa pacjentów. Duże obciążenie chorobowe, podeszły wiek i liczne czynniki ryzyka sprawiają, że stosunkowo łatwo można znaleźć podstawy do przyjęcia do szpitala… szczególnie gdy rodzina naciska, a pacjent sam zgłasza, że źle się czuje.

Udane “umieszczenie” starszej osoby na oddziale szpitalnym to często jednak tylko początek problemu. Znacznie większy zaczyna się potem, gdy lekarze stwierdzą, że stan pacjenta pozwala na powrót do domu. Zdarza się, że nie ma on gdzie wracać.

Brak chęci pomocy

Przyjęcie starszej osoby na oddział to dla wielu lekarzy stres. Oprócz złożoności i trudności opieki geriatrycznej większość takich pacjentów to ryzyko zajęcia łóżka szpitalnego na wiele dni, a nawet miesięcy. Senior, który nie poradzi sobie samodzielnie w domu, wymaga stałej opieki, a rodzina nie zawsze jest chętna, by ją zapewnić. Tym sposobem przyjęcie ze względu na stan zdrowia zmienia się w hospitalizację ze względów socjalnych. 

To dodatkowe wyzwanie dla personelu medycznego, zwłaszcza że państwowe placówki opiekuńcze są przepełnione, a prywatne wiążą się z dużymi kosztami. Pracownicy socjalni zatrudnieni w szpitalach pomagają starszym osobom w znalezieniu opieki, jednak proces ten jest długotrwały, a samotne, pozbawione wsparcia starsze osoby, mimo braku wskazań do dalszej hospitalizacji, zaczynają mieszkać w szpitalu. 

To dla nich najgorsze rozwiązanie – izolacja, wyrwanie z rutyny, brak kontaktu z bliskimi i narażenie na groźne infekcje często prowadzą do pogorszenia zdrowia zarówno fizycznego, jak i psychicznego.

Czy świąteczny problem istnieje?

Od 2018 roku Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie prowadzi kampanię #WspólneŚwięta, do której dołączają się także inne izby lekarskie z bydgoską i szczecińską na czele. Celem akcji jest uwrażliwienie społeczeństwa na samotność seniorów zostawianych na święta w szpitalu, a także zwrócenie uwagi na trudności, jakie niesie ze sobą przewlekła opieka nad osobami starszymi. 

Lekarze mówią o istnieniu realnego problemu, jednocześnie wskazując, że porzucanie seniorów w szpitalach to tylko objaw szerszego kryzysu – braku wsparcia dla rodzin, niedofinansowania opieki długoterminowej i zbyt małej liczby miejsc w instytucjach opiekuńczych [1].

System na zakręcie

Podobne zdanie ma zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO), który w maju 2024 roku wystąpił do minister ds. polityki senioralnej w sprawie problemu nieodbierania seniorów ze szpitali oraz ich bezpodstawnej hospitalizacji. Stanowisko zastępcy RPO potwierdza medialne doniesienia oraz zwraca na uwagę na kolejne problemy wynikające z przedłużających się pobytów seniorów w szpitalach – utrudnienie dostępu do świadczeń medycznych innym pacjentom, wydłużenie kolejek oraz generowanie dodatkowych kosztów. 

W odpowiedzi minister ds. polityki senioralnej wskazała, że w marcu 2024 roku został utworzony Międzyresortowy Zespół ds. systemowych rozwiązań związanych z opieką nad starszymi, który analizuje obecny system i przygotowuje reformy. Prace są jednak powolne, a konkretne zmiany mają być wdrożone dopiero pod koniec 2025 roku, co nie daje nadziei na szybkie rozwiązanie problemów [2]. 

Zrozumieć rodziny

W Polsce powszechnie uważa się, że to bliscy mają obowiązek wspierać starsze osoby, a sami seniorzy zwykle wolą pomoc rodziny od życia w instytucji. Według kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dzieci mają wobec rodziców obowiązki alimentacyjne i niealimentacyjne. Jednocześnie nie ma jednoznacznych regulacji prawnych, które wprost nakazywałyby krewnym odbieranie ze szpitala lub zapewnienie opieki – zależy to od indywidualnych możliwości i chęci rodziny [3].

Sytuacje, o których słychać w okresie świątecznym, w większości dotyczą seniorów, którzy z powodu choroby lub niepełnosprawności wymagają stałej opieki. Rodzina wspiera takiego seniora na wielu płaszczyznach: pomagając materialnie, udzielając pomocy w samoobsłudze, załatwianiu spraw urzędowych, realizowaniu zaleceń lekarzy, a także dodaje otuchy u schyłku życia. Jest to ciężka, niekończąca się praca, która w pewnym momencie może okazać się zbyt dużym obciążeniem [4]. 

W takiej sytuacji umieszczenie seniora w szpitalu może wydać się jedynym sposobem na odpoczynek dla opiekunów. Nie jest to jednak dobre rozwiązanie. Pozostaje jedynie wierzyć, że wynika z desperacji rodzin oraz braku alternatyw, jednocześnie pamiętając, jak pilnie potrzebna jest pomoc oraz rozwiązania, takie jak zwiększenie liczby miejsc w placówkach opiekuńczych, wsparcie wytchnieniowe dla rodzin czy pomoc seniorom w jak najdłuższym samodzielnym funkcjonowaniu.