Nurkowanie – co powinien wiedzieć lekarz POZ?

Wraz ze wzrostem popularności tropikalnych wakacji rośnie również popularność nurkowania – zwłaszcza wśród amatorów, którzy są dominującą grupą wśród nurków. Jest to obecnie sport dla osób w każdym wieku. Popularność aktywności odzwierciedlają liczby – w Wielkiej Brytanii szacuje się, że ponad 100 000 osób uczestniczyło w nurkowaniu [1], a w Stanach Zjednoczonych ta liczba może sięgnąć nawet milion osób [2].

Kwalifikacja do nurkowania

W przeszłości przed uzyskaniem uprawnień do nurkowania niezbędne było uzyskanie opinii lekarza medycyny sportowej, wojskowego lub lekarza związanego z Instytutem Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni. W ostatnim akcie prawnym dotyczącym nurkowania, który jednakże nie jest już obowiązujący – rozporządzeniu Ministra Sportu z dnia 17.08.2006 roku [3] – wymogi te zostały uproszczone i wprowadzono jedynie konieczność posiadania  zaświadczenia o braku przeciwwskazań. Może ono zostać wydane przez dowolnego lekarza, a w niektórych okolicznościach wystarczające będzie oświadczenie samej osoby zainteresowanej. Zanim przejdziemy dalej, warto zauważyć, że obecnie najprawdopodobniej nie ma obowiązującego przepisu dotyczących nurkowania w Polsce, jako że wspomniane wcześniej rozporządzenie utraciło moc [4] a nie zostały wprowadzone żadne nowe przepisy regulujące ten sport [5, 6].

Mimo to wiele szkół nurkowania nadal wymaga oświadczenia od samej osoby zainteresowanej albo zaświadczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań [5, 7]. Warto pamiętać, że przeprowadzenie takiej oceny przez osobę nieposiadającą odpowiednich kompetencji wiąże się z większym ryzykiem wypadków [7], co jest szczególnie ważne w sytuacji, gdybyście w POZ spotkali się z prośbą o wydanie zaświadczenia tego typu.

Ponad jedna czwarta wypadków śmiertelnych podczas nurkowania ma podłoże kardiologiczne, najczęściej na tle nierozpoznanej wcześniej choroby. Dlatego warto skierować taką osobę do odpowiednio kompetentnego lekarza/lekarki – najczęściej są to lekarze certyfikowani przez Klinikę Medycyny Hiperbarycznej i Ratownictwa Morskiego,  Krajowego Ośrodka Medycyny Hiperbarycznej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego lub inny odpowiedni instytut.

Barotrauma, czyli uraz ciśnieniowy

Najczęstszym urazem u nurków jest uraz ciśnieniowy ucha wynikający z niewyrównania ciśnienia między uchem środkowym, a otoczeniem, co  może prowadzić do krwawienia, a nawet pęknięcia błony bębenkowej. Do objawów należy ból ucha, zawroty głowy, ubytek słuchu, uczucie wody w uchu, dzwonienie w uszach. Inną częstą formą barotraumy jest uraz zatok – w takiej sytuacji zalecane jest przerwanie nurkowania. Większość barotraum jest samoograniczająca i wymaga jedynie leczenia objawowego (przeciwbólowego, przeciwzapalnego). W cięższych przypadkach, takich jak pęknięcie błony bębenkowej, konieczna jest pilna konsultacja otolaryngologiczna.

Barotrauma może też prowadzić do ostrych stanów zagrożenia życia, takich jak perforacja przewodu pokarmowego (objawiająca się jako tzw. ostry brzuch) lub ciśnieniowy uraz płuc. Płucna barotrauma należy do rzadkich powikłań, ale jako stan wymagający pilnej interwencji medycznej wymaga czujności ze strony lekarza, zwłaszcza u pacjentów z objawami neurologicznymi lub pulmonologicznymi niedługo po nurkowaniu [8].

Innym ostrym stanem wymagającym pilnej interwencji medycznej jest choroba dekompresyjna, która może prowadzić do łagodnych zaburzeń, takich jak świąd, bóle mięśni, ale także do zatorowości płucnej [9]. Przy podejrzeniu urazu ciśnieniowego płuc lub choroby dekompresyjnej należy wezwać jak najszybciej zespół ratownictwa medycznego, gdyż nawet początkowo łagodne objawy mogą się szybko nasilić, powodując zagrożenie życia [10]. Warto pamiętać, że do barotraumy może dojść nawet przy nurkowaniu na niewielkie głębokości; ciśnieniowy uraz płuc może wystąpić przy  wynurzaniu się z 1,1 m, a często są to niewielkie głębokości do 10 m [10].

Aby uzyskać dokładną wiedzę na temat postępowania w przypadku barotraum warto zapisać się na jeden z licznych kursów, które przybliżają wiedzę na temat medycyny nurkowej.

Temat medycyny nurkowej jest ciekawy i skomplikowany – w gabinecie lekarza POZ najczęściej spotkamy się z prośbą o uzyskanie zaświadczenia przed kursem lub łagodną barotraumą, wymagającą jedynie leczenia objawowego. Warto jednak pamiętać, że nurkowanie pozostaje niebezpiecznym sportem i zachować czujność zarówno przy kontakcie z pacjentem, który dopiero zamierza nurkować, jak i z takim, który właśnie z niego wrócił.