Kontuzja czy przetrenowanie? Jak nie przeoczyć poważnego urazu u piłkarzy nożnych

Piłka nożna to najpopularniejsza dyscyplina sportowa na świecie, uprawiana zarówno rekreacyjnie, jak i zawodowo, przez osoby w każdym wieku. Dynamiczny charakter gry – łączący wysoką intensywność wysiłku z częstym kontaktem fizycznym – niesie ze sobą znaczne ryzyko urazów. Częstość kontuzji w piłce nożnej waha się od 0,5 do 45 przypadków na 1000 godzin gry i treningu, a zdecydowana większość obrażeń dotyczy kończyn dolnych (61–90%).

Jednocześnie coraz częściej rozpoznawanym problemem jest przetrenowanie – stan przewlekłego zmęczenia i spadku formy, który może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych. Kluczowym wyzwaniem dla lekarzy sportowych jest odróżnienie przetrenowania od urazu mechanicznego, gdyż oba stany mogą ograniczać wydolność zawodnika i uniemożliwiać udział w rywalizacji.

Przetrenowanie a kontuzja – kluczowe różnice diagnostyczne

Przetrenowanie (overtraining syndrome, OTS) to przewlekły, trwający co najmniej 3–4 tygodnie spadek wydolności, będący skutkiem długotrwałego braku równowagi między obciążeniem treningowym a procesami regeneracji. Rozwija się stopniowo, obejmując cały organizm i wynika z kumulacji bodźców treningowych przy niewystarczającym odpoczynku.

Z kolei kontuzja to najczęściej miejscowe uszkodzenie tkanek, powstałe w wyniku nagłego urazu lub wielokrotnego przeciążania konkretnej struktury.

Poniższa tabela przedstawia kluczowe różnice pomiędzy tymi stanami.

Charakterystyka najczęstszych kontuzji u zawodników i zawodniczek piłki nożnej

Skręcenie stawu skokowego

Charakteryzuje się bólem, obrzękiem i ograniczeniem ruchomości w obrębie kostki, często z towarzyszącym krwiakiem. Najczęściej powstaje wskutek nadmiernego rozciągnięcia lub zerwania więzadeł przy gwałtownym skręcie stopy do wewnątrz.

Uszkodzenia więzadeł kolana (ACL, MCL, PCL)

Objawiają się ostrym bólem, obrzękiem pojawiającym się w ciągu kilku godzin oraz uczuciem niestabilności stawu. Często towarzyszy im charakterystyczny trzask w momencie urazu. Zazwyczaj powstają podczas gwałtownego skrętu kolana lub kontaktu z przeciwnikiem.

Naderwanie lub naciągnięcie mięśni dwugłowych uda

Powoduje nagły, ostry ból w tylnej części uda, niekiedy z uczuciem „szarpnięcia”. Może pojawić się obrzęk, siniak oraz trudności w bieganiu lub wyprostowaniu nogi. 

Stłuczenie biodra 

Wynika z bezpośredniego uderzenia w grzebień biodrowy i objawia się miejscową tkliwością, obrzękiem, krwiakiem oraz ograniczeniem zakresu ruchów w stawie biodrowym. 

Urazy przywodzicieli uda 

Charakterystyczny jest ból w pachwinie nasilający się podczas biegu, kopnięć lub gwałtownych zmian kierunku. W cięższych przypadkach może wystąpić obrzęk i ograniczenie ruchomości. 

Urazy tego typu są znacznie częstsze u mężczyzn (41–49%) niż u kobiet (2–14%), co wiąże się z różnicami w obciążeniach treningowych i wzorcach ruchowych.

Zwichnięcie stawu barkowego

Powoduje silny ból, widoczną deformację barku oraz znaczne ograniczenie lub niemożność poruszania ręką. Może towarzyszyć mu drętwienie lub osłabienie siły w kończynie.

Urazy nadgarstka i ręki

Do typowych objawów należą ból przy ruchu lub ucisku, obrzęk oraz czasem ograniczenie chwytu. Najczęściej powstają w wyniku upadku na wyprostowaną rękę. 

Szczególnie często dotyczą bramkarzy.

Zespół przeciążeniowy piszczeli

Objawia się bólem po wewnętrznej stronie goleni, nasilającym się w trakcie wysiłku, spowodowanym przeciążeniami i mikrourazami przyczepów mięśni do kości piszczelowej.

Wstrząśnienie mózgu

Przejawia się bólem głowy, zawrotami, nudnościami, zaburzeniami równowagi, niewyraźnym widzeniem oraz problemami z koncentracją. Powstaje w wyniku uderzenia w głowę lub gwałtownego potrząśnięcia nią. Część badań sugeruje, że w piłce nożnej kobiet wstrząśnienia występują nieco częściej, co może być związane z różnicami w sile mięśni szyi i technice gry głową.

Rodzaj nawierzchni a ryzyko urazów

Badania jednoznacznie wskazują, że rodzaj nawierzchni, na której rozgrywany jest mecz lub prowadzony trening, ma istotny wpływ na częstość i charakter kontuzji u piłkarzy. 

Murawa naturalna jest uznawana za najbardziej bezpieczną pod względem obciążeń stawów – wiąże się z niższym ryzykiem urazów kolana, zwłaszcza uszkodzeń więzadeł, w porównaniu do nawierzchni syntetycznych. Z kolei sztuczna trawa (orliki), mimo poprawy jakości w porównaniu do starszych typów, wciąż sprzyja większej częstości skręceń stawu skokowego oraz przeciążeń ścięgna Achillesa, co może być efektem większego tarcia między podeszwą buta a podłożem oraz mniejszej amortyzacji. 

Nawierzchnie twarde (beton, asfalt) narażają zawodników na zwiększone ryzyko wystąpienia zespołu przeciążeniowego piszczeli (shin splints) oraz innych urazów przeciążeniowych wynikających z długotrwałego oddziaływania wstrząsów na układ kostno-stawowy i mięśniowy.

Zapobieganie kontuzji u piłkarzy

Wskazuje się, że skuteczna prewencja urazów u piłkarzy opiera się na regularnym włączaniu do planu treningowego sprawdzonych programów ćwiczeń. Rozgrzewka FIFA 11+, która składa się z 15 ćwiczeń podzielonych na trzy oddzielne komponenty (ćwiczenia biegowe: 8 minut, ćwiczenia siłowe: 10 minut, ćwiczenia biegowe: 2 minuty) wykonywana przez 15–20 minut, 2–3 razy w tygodniu, może zmniejszyć ogólną liczbę urazów nawet o połowę, a w przypadku wysokiej sumienności – o ponad 70% w odniesieniu do kończyn dolnych. 

Ćwiczenia ekscentryczne mięśni dwugłowych uda, takie jak nordic hamstring exercise (klęczenie i powolne opuszczanie tułowia do przodu), znacząco redukują zarówno nowe, jak i nawracające kontuzje tej grupy mięśniowej. Wzmacnianie przywodzicieli oraz trening propriocepcji (np. na dyskach równoważnych) poprawiają stabilność stawów i zmniejszają ryzyko skręceń stawu skokowego oraz urazów pachwiny. Kluczowe jest zachowanie systematyczności oraz odpowiedniej progresji obciążeń, co umożliwia długofalowe utrzymanie zdrowia, formy i gotowości do rywalizacji na wysokim poziomie.