Biopsja aspiracyjna szpiku

Biopsja aspiracyjna szpiku to powszechnie stosowana procedura diagnostyczna, umożliwiająca ocenę składu komórkowego szpiku, diagnostykę i monitorowanie chorób układu krwiotwórczego. Poniżej przedstawiono szczegółowy przewodnik zawierający wskazania, przeciwwskazania oraz instrukcje postępowania.

Wskazania do biopsji aspiracyjnej szpiku

• Cytopenia jedno- lub dwuliniowa o niejasnej etiologii.
• Obecność niedojrzałych komórek we krwi obwodowej.
• Leukocytoza o niejasnej etiologii.
• Podejrzenie hemoblastozy.
• Rozpoznanie różnicowe splenomegalii lub limfadenopatii o niejasnej etiologii.
• Podejrzenie chorób spichrzeniowych i metabolicznych.
• Zespoły mielodysplastyczne i mieloproliferacyjne.
• Monitorowanie efektów leczenia chorób układu krwiotwórczego.
• Ocena powodzenia przeszczepienia komórek macierzystych.
• Ocena kariotypu komórkowego (gdy nie jest możliwa analiza krwi obwodowej).

Przeciwwskazania do biopsji aspiracyjnej szpiku

Nie istnieją bezwzględne przeciwwskazania do wykonania biopsji, jednak procedurę należy przeprowadzać ostrożnie u pacjentów z:

• ciężką małopłytkowością,
• ciężką neutropenią z dużym ryzykiem infekcji,
• zniekształceniami anatomicznymi w miejscu planowanego wkłucia,
• zaburzeniami krzepnięcia (zwiększone ryzyko krwawienia),
• niewydolnością serca lub chorobami kostnymi (np. przerzuty, osteoporoza).

Warto jednak dodać, że nie zaleca się rutynowego odstawiania leczenia przeciwzakrzepowego przed wykonaniem zabiegu.

Etap I – Przygotowanie pacjenta do zabiegu

1. Czynności ogólne

• Identyfikacja pacjenta.
• Poinformowanie o celu, przebiegu oraz możliwych odczuciach związanych z procedurą.
• Wykonanie morfologii krwi obwodowej z rozmazem oraz oznaczenie czasu krwawienia i krzepnięcia.
• Uzyskanie pisemnej zgody na wykonanie zabiegu.

2. Wymagany sprzęt

• Zestaw do biopsji szpiku: 
  • igły punkcyjne, 
  • strzykawki, 
  • szkiełka podstawowe, 
  • płytka Petriego, 
  • środki antyseptyczne, 
  • jałowe chusty, 
  • rękawice, 
  • maseczki, 
  • fartuch, 
  • lidokaina, 
  • fentanyl, 
  • probówki z antykoagulantem (heparyną).
• Wyposażenie dodatkowe: karta zleceń, marker, przylepiec, podkład ochronny, nożyczki, pojemniki na odpady medyczne, opcjonalnie – przybory do golenia (w zależności od miejsca wkłucia).

3. Dobór miejsca pobrania

• Dorośli:
  • grzebień talerza kości biodrowej: okolica kolca biodrowego przedniego górnego lub tylnego górnego;
  • mostek: 3–4 cm poniżej wcięcia szyjnego, w linii pośrodkowej ciała, na wysokości I żebra.
• Dzieci:
  • grzebień talerza kości biodrowej: okolica kolca biodrowego przedniego górnego lub tylnego górnego;
  • kość piszczelowa.

W przypadku trudności z uzyskaniem aspiratu szpiku, wskazane jest wykonanie trepanobiopsji.

4. Ułożenie pacjenta

• Nakłucie grzebienia kości biodrowej (kolec przedni górny): pacjent ułożony płasko na plecach.
• Nakłucie kolca biodrowego tylnego górnego: pacjent ułożony na boku z kończynami dolnymi zgiętymi w stawach kolanowych i przywiedzionymi do klatki piersiowej.
• Nakłucie mostka: pacjent ułożony płasko na plecach.

Etap II – Wykonanie biopsji aspiracyjnej szpiku

1. Premedykacja, dezynfekcja, znieczulenie miejsca pobrania

Choć w większości przypadków nie ma potrzeby stosowania leków uspokajających czy przeciwbólowych przed zabiegiem, u niektórych pacjentów (szczególnie tych z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi, nadwrażliwością na ból lub silnym napięciem emocjonalnym) może to znacząco poprawić przebieg procedury. Pole zabiegowe należy trzykrotnie zdezynfekować preparatem antyseptycznym, pozostawiając go na skórze przez co najmniej 1 minutę. Następnie wykonuje się nasiękowe znieczulenie skóry, tkanki podskórnej oraz okostnej w planowanym miejscu wkłucia, stosując 1% roztwór lidokainy. W momencie podania leku pod okostną może być wyczuwalny opór – w takim przypadku należy odczekać 2–5 minut, aż znieczulenie zacznie działać.

2. Technika wkłucia

Technika zależy od wybranej lokalizacji wkłucia:

• kolec biodrowy tylny górny: igłę wprowadza się prostopadle do skóry na głębokość około 15–20 mm;
• grzebień biodrowy przedni: wkłucie odbywa się pod kątem 45–60°;
• Mostek: igłę prowadzi się pionowo w głąb ciała na głębokość 10–15 mm.

W trakcie nakłuwania należy jednocześnie naciskać i wykonywać ruchy obrotowe igłą, co umożliwia jej płynne przejście przez warstwę korową kości. Przejście do jamy szpikowej rozpoznaje się po wyraźnym zmniejszeniu oporu.

3. Usunięcie mandrynu

Po osiągnięciu jamy szpikowej mandryn należy ostrożnie wyjąć i umieścić w jałowym miejscu. Może być on ponownie potrzebny w przypadku konieczności powtórzenia wkłucia.

4. Aspiracja szpiku

Igłę należy szczelnie połączyć z jałową strzykawką i rozpocząć aspirację:

• 1–2 ml materiału – do wykonania rozmazu,
• około 5 ml – do oceny immunofenotypowej.

Przed pobraniem należy uprzedzić pacjenta o wystąpienia krótkotrwałego, ostrego bólu.

5. Usunięcie igły

Po zakończeniu aspiracji igłę wraz ze strzykawką należy ostrożnie wycofać, wykonując powolne ruchy obrotowe. Należy unikać gwałtownego wyciągania, ponieważ może to doprowadzić do złamania igły lub jej oddzielenia od uchwytu.

6. Zaopatrzenie miejsca wkłucia

Po zakończeniu procedury miejsce wkłucia należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem, który pozostawia się na 6–12 godzin.

W przypadku biopsji aspiracyjnej nie ma konieczności utrzymywania leżącej pozycji ciała po zabiegu. Część pobranego materiału należy wykorzystać do wykonania rozmazu, a resztę jak najszybciej dostarczyć do laboratorium – najlepiej w ciągu maksymalnie 2 godzin, w temperaturze pokojowej.

Kody ICD-10

Referencje

1. Gajewski, P. (2024). Interna Szczeklika 2024. Medycyna Praktyczna.
2. Ślusarska, B., Zarzycka, D., & Majda, A. (2017). Podstawy pielęgniarstwa. Tom 2: Wybrane umiejętności i procedury opieki pielęgniarskiej (Wyd. 1). PZWL Wydawnictwo Lekarskie.