Szczepienia przeciw COVID-19 w sezonie 2023/2024 – co o nich wiadomo?

W trwającym sezonie jesienno-zimowym 2023/2024, wraz ze wzrostem liczby przypadków COVID-19, rozgorzała debata dotycząca zasadności podawania dawek przypominających szczepienia przeciw SARS-CoV-2. Chociaż obecnie dominujący wariant Omikron, a dokładniej podwariant XBB.1.5, zazwyczaj wywołuje łagodny nieżyt dróg oddechowych, należy również pamiętać o osobach z grup wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19, w tym zgonu. Dlatego szczepienie pozostaje ważnym środkiem zapobiegawczym, zwłaszcza dla osób narażonych na poważne konsekwencje zakażenia, a zgodnie najnowsze zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), a także European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) i Europejskiej Agencji Leków (EMA) w obecnym sezonie jesienno-zimowym 2023/2024 w prewencji zachorowania na COVID-19 zalecane jest stosowanie szczepionek monowalentnych, skierowanych przeciwko podwariantowi XBB. 1.5 Omikron [1, 5, 6].

Jaka jest skuteczność nowych szczepionek?

W 2022 roku włoscy naukowcy przeprowadzili badanie, które dostarczyło istotnych informacji na temat skuteczności szczepionki Nuvaxovid w kontekście panującego wariantu Omikron. Wynika z niego, że dwie dawki szczepionki podane w okresie dominacji Omikrona przyniosły znaczące korzyści. Ryzyko zachorowania na objawową COVID-19 zostało zmniejszone o 50%, a ryzyko zakażenia SARS-CoV-2 obniżyło się o 31%. Warto zaznaczyć, że część zakażonych pacjentów przechorowała COVID-19 bezobjawowo, co potwierdzono testami serologicznymi.

Naukowcy stwierdzili również, że nawet pojedyncza dawka szczepionki Nuvaxovid zapewniała pewnego stopnia ochronę przed zakażeniem. Dodatkowo, badanie wykazało, że skuteczność szczepionki maleje w miarę upływu czasu, co sugeruje potrzebę podawania dawek przypominających szczepionki, zwłaszcza w okresach zwiększonej zachorowalności na COVID-19, takich jak sezon jesienno-zimowy. Jest to jednak uzależnione od aktualizowanych na bieżąco światowych wytycznych [2].

Jakie szczepienie zastosować?

Obecnie na rynku europejskim zarejestrowane są trzy preparaty szczepionki przeciw COVID-19 uwzględniające podwariant Omikron XBB. 1.5. Są to:

• Comirnaty XBB. 1.5,
• Spikevax XBB. 1.5,
• Nuvaxovid XBB. 1.5.

W Polsce dostępna jest obecnie jedynie szczepionka Nuvaxovid XBB.1.5. Zgodnie z wytycznymi WHO, żaden z preparatów nie ma przewagi nad innymi i przy wyborze szczepionki należy kierować się jej ceną i dostępnością.  W sytuacji, w której żadna z powyższych szczepionek nie jest dostępna, należy zaproponować pacjentowi dowolną inną szczepionkę zarejestrowaną przeciwko COVID-19 [3]. Dodatkowo, zalecenia pozwalają na jednoczasowe podanie szczepionek przeciwko COVID-19 ze szczepionkami przeciwko grypie sezonowej [1, 5, 6].

Kogo szczepić?

Zgodnie z najnowszymi wytycznymi WHO z 10 listopada 2023 roku, wysokim priorytetem szczepień objęte zostały następujące grupy:

• osoby starsze (w wieku ≥50 lub ≥60 lat, w zależności od przyjętych przez poszczególny kraj kryteriów);
• młodsi dorośli z otyłością olbrzymią lub chorujący na cukrzycę, przewlekłe choroby płuc, serca, wątroby oraz nerek;
• dorośli i dzieci w wieku ≥6 miesięcy z umiarkowanym lub ciężkim niedoborem odporności – m.in. chorzy w trakcie lub w ciągu pierwszego roku po zakończeniu leczenia onkologicznego, pacjenci po przeszczepieniu narządów lub biorcy HCT, chorzy dializowani, z zaawansowanym lub nieleczonym zakażeniem HIV, leczeni glikokortykosteroidami lub innymi lekami immunosupresyjnymi;
• kobiety w ciąży;
• personel medyczny.

Umiarkowany priorytet szczepienia przeciwko COVID-19 został przydzielony następującym grupom pacjentów:

• zdrowi młodsi dorośli (poniżej 50. lub 60. roku życia);
• dzieci w wieku od 6 miesięcy do 17 lat z otyłością olbrzymią lub chorujące na cukrzycę, przewlekłe choroby płuc, serca, wątroby oraz nerek.

Szczepienia przeciwko COVID-19 dla zdrowych dzieci w przedziale wiekowym od 6 miesięcy do 17 lat zostały zaklasyfikowane jako niski priorytet. Decyzję dotyczącą rekomendacji szczepienia w tej grupie podejmują niezależnie poszczególne kraje [1].

Jakie są polskie rekomendacje?

17 listopada 2023 roku Minister Zdrowia opublikował Komunikat dotyczący stosowania szczepień ochronnych przeciwko COVID-19, który został opracowany na podstawie rekomendacji Zespołu ds. Szczepień Ochronnych z 4 września 2023 roku. Zalecenia zostały oparte na wytycznych WHO, ECDC i EMA dotyczących sezonu jesienno-zimowego 2023/2024.

Zgodnie z Komunikatem, dawkę przypominającą zaktualizowaną do podwariantu XBB.1.5 Omikron zaleca się szczególnie dla osób:

• w wieku ≥60 lat.
• w wieku ≥12 lat, które są obciążone niedoborem odporności lub chorobami współistniejącymi, zwiększającymi ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19.
• pracujących w ochronie zdrowia, które mają bezpośredni kontakt z pacjentem lub materiałem zakaźnym.

Od 6 grudnia 2023 roku istnieje możliwość podania zarówno dawki przypominającej, jak i szczepienia podstawowego przeciw COVID-19. Dodatkowo, uruchomiono możliwość aktualizacji danych w e-Karcie Szczepień w Internetowym Koncie Pacjenta.

Niezależnie od zaleceń, każda osoba spełniająca kryteria wieku (≥12 lat) i 6-miesięcznego odstępu od ostatniej dawki szczepionki przeciwko COVID-19, może przyjąć dawkę przypominającą. Jeśli pacjent wyraża chęć zaszczepienia i nie był dotychczas szczepiony przeciwko COVID-19, zaleca się podanie dwóch dawek szczepionki w odstępie 3 tygodni [4].

Podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że  należy  proponować szczepienie podstawowe lub dawkę przypominającą przeciw COVID-19 każdemu pacjentowi, który spełnia kryteria szczepienia. Badania wskazują na skuteczność tego podejścia, co jest szczególnie istotne w przypadku osób z grupy wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu choroby. 

W kolejnych sezonach, w zależności od liczby zachorowań, można oczekiwać pojawienia się nowych podwariantów SARS-CoV-2. W rezultacie może pojawić się konieczność wprowadzenia nowych szczepionek z zaktualizowanym materiałem genetycznym wirusa. Dlatego ważne jest monitorowanie sytuacji epidemiologicznej i dostosowywanie strategii szczepień do ewolucji drobnoustroju i aktualizowanych na bieżąco wytycznych WHO.