Profilaktyka przeciwmalaryczna – co doradzić podróżującym pacjentom?

Dla wielu osób POZ stanowi pierwsze miejsce poszukiwań porad lekarskich dotyczących najróżniejszych problemów okołomedycznych. Jednym z pytań, jakie mogą zadać Wam pacjenci, jest kwestia odpowiedniego przygotowania się do podróży. W zależności od obranej destynacji, może ono obejmować m.in. szczepienia, jak i wdrożenie profilaktyki przeciwmalarycznej. Już na etapie takiego pytania warto pomyśleć o skierowaniu pacjenta do lekarza medycyny podróży 

Malaria – co każdy lekarz powinien wiedzieć?

Malaria jest częstą chorobą tropikalną wywoływaną przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium, a przenoszoną przez komary Anopheles. Narażeni na nią są wszyscy podróżujący do jednego z 91 krajów lub obszarów, gdzie ona występuje. To właśnie turyści, a nie mieszkańcy, stanowią grupę wysokiego ryzyka zakażenia ze względu na brak wypracowanej odporności na patogen. Szacuje się, że u ponad 10 000 osób rocznie po powrocie z wakacji rozpoznawana jest malaria, a liczba ta najprawdopodobniej i tak jest znacznie niedoszacowana [1].  

Każda gorączka, która pojawi się w ciągu 3 miesięcy od opuszczenia przez pacjenta kraju o wysokim ryzyku zachorowania na malarię, wymaga pilnej diagnostyki w kierunku tej choroby [2]. 

Składowe profilaktyki przeciwmalarycznej

Profilaktyka przeciwmalaryczna jest kilkuskładnikowa – w literaturze opisywana jest ona przy pomocy akronimu ABCDE: 

• A (awareness of the risk) – świadomość ryzyka, 
• B (bite aversion) – unikanie ukąszeń przez komary, 
• C (chemoprophylaxis) – chemioprofilaktyka, 
• D (diagnose promptly and treat without delay) – szybka diagnostyka i leczenie,
• E (environment) – unikanie aktywności na zewnątrz w miejscach o zwiększonej obecności komarów, takich jak bagna, zwłaszcza wieczorami i w nocy.

Unikanie ugryzień przez komary 

Zgodnie z zaleceniami WHO, pierwszą linią obrony przed malarią jest unikanie ukąszeń komarów. Stosowane w tym celu jest kilka różnych metod, wśród których podstawę stanowi fizyczne ograniczenie narażenia na ukąszenie, np. poprzez noszenie grubych ubrań oraz umieszczanie nad łóżkami moskitier lub siatek. 

Innym skutecznym sposobem jest stosowanie repelentów, zwłaszcza zawierających DEET, ikarydynę lub IR3535. Repelenty mogą być stosowane na skórę lub na ubrania – zgodnie z zaleceniami ekspertów, to drugie rozwiązanie sprawia, że efekt utrzymuje się dłużej. Repelenty powinny być regularnie reaplikowane, zazwyczaj co około 3-4 h, choć zawsze należy stosować się do instrukcji producenta. Również siatki na komary są często dodatkowo nasączane repelentami celem zwiększenia skuteczności. 

Korzystne jest także przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach. W przypadku, gdy nie ma szczelin wokół okien i drzwi, nie ma potrzeby stosowania dodatkowych zabezpieczeń.  

Chemioprofilaktyka 

Wybór leku oraz jego dawkowania zależy w dużym stopniu od rejonu, do którego wybiera się dany pacjent. Należy przy tym ostrzec go, że żadna metoda nie jest w 100% skuteczna, ale dobrze dobrana i odpowiednio stosowana profilaktyka potrafi w znacznym stopniu zmniejszyć ryzyko transmisji. 

Do najczęściej stosowanych leków należą: 

• doksycyklina 100 mg – 1x/dz. przez 1 dzień przed podróżą, całą wyprawę i następnie przez 4 tygodnie po powrocie; 
• chlorochina 300 mg – 1x/tydz. co tydzień, zaczynając od tygodnia przed podróżą, cały okres wycieczki oraz 4 tygodnie po powrocie; 
• atowakwon + proguanil 250 mg + 100 mg – 1x/dz. przed podróżą, cały okres podróży i następnie przez 7 dni po powrocie;
• meflochina (dostępna w Polsce jedynie w ramach importu docelowego). 

Jak wszystkie leki, substancje stosowane w profilaktyce przeciwmalarycznej wiążą się z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, jak również są przeciwwskazane w określonych okolicznościach. W przypadku wystąpienia poważnych działań niepożądanych, pacjent powinien odstawić lek i niezwłocznie zasięgnąć porady medycznej. Łagodniejsze objawy, takie jak nudności czy luźniejsze stolce, o ile ustąpią w ciągu kliku dni, nie stanowią wskazania do odstawienia leków.

Podsumowanie

Chemioprofilaktyka malarii pozostaje skomplikowanym tematem wymagającym znajomości miejscowej charakterystyki danego obszaru, historii pacjenta oraz wskazań i przeciwwskazań do każdego leczenia. W przypadku, gdy pacjent zadaje pytania odnośnie profilaktyki przeciwmalarycznej, najlepiej skierować go do certyfikowanego lekarza medycyny podróży – takie zalecenia można zresztą znaleźć na stronie Głównego Inspektora Sanitarnego [3].