Jak działają poradnie antynikotynowe?

31 maja obchodzony jest Światowy Dzień bez Tytoniu. Warto przy tej okazji przyjrzeć się, jak w Polsce wygląda pomoc osobom walczącym z nikotynizmem.

Skala problemu nikotynowego w Polsce

Palenie tytoniu zostało wskazane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako jeden z głównych problemów zdrowia publicznego, a zarazem czynnik ryzyka wielu nowotworów oraz chorób sercowo-naczyniowych prowadzących do przedwczesnej śmierci. Według raportu Polskiej Akademii Nauk z 2023 roku, aż 28,8% dorosłych Polaków (w tym 30,8% mężczyzn i 27,1% kobiet) przyznaje się do codziennego używania tytoniu. Wynik ten wykazuje tendencję wzrostową w porównaniu do poprzednich lat. Może mieć to związek z pojawieniem się na rynku nowych produktów na bazie tytoniu, w tym tytoniu do podgrzewania oraz urządzeń zawierających ekstrahowaną nikotynę, czyli popularnych wśród młodych ludzi papierosów elektronicznych. Wszystkie te formy łączy nikotyna – substancja o bardzo dużym potencjale uzależniającym.

Niewykorzystany potencjał

Jednym z głównych zadań, które stoi przed systemem opieki zdrowotnej w Polsce, jest uruchomienie kompleksowego programu pomocy osobom uzależnionym od nikotyny. Kluczowym elementem tego przedsięwzięcia zapisanym w Narodowej Strategii Onkologicznej jest utworzenie w każdym województwie poradni antynikotynowych, z pomocy których można skorzystać bezpłatnie i bez skierowania. Ze względu na niskie finansowanie udzielanych w nich świadczeń, w roku 2023 działało tylko kilka takich ośrodków w całym kraju m.in. w Krakowie, Warszawie czy Gdańsku. W efekcie, biorąc pod uwagę skalę problemu nikotynowego w Polsce, zaledwie niewielki odsetek uzależnionych może skorzystać z takiej pomocy. 

Proces terapeutyczny

Etap pierwszy – wzmocnienie motywacji do rzucenia palenia. 

Pierwsza wizyta w poradni antynikotynowej powinna rozpocząć się od zebrania podstawowych informacji na temat nadużywanych substancji i chorób współistniejących pacjenta. Na początku diagnostyki bardzo ważna jest ocena siły uzależnienia biologicznego przy pomocy testu uzależnienia od nikotyny według Fagerströma (FNDT) oraz motywacji do zaprzestania palenia za pomocą odpowiedniego kwestionariusza. Wykonuje się też podstawowe badanie fizykalne, pomiary wzrostu i masy ciała oraz ciśnienia tętniczego. Nieprawidłowości w BMI lub podwyższone ciśnienie tętnicze mogą wskazywać na występowanie powikłań związanych z paleniem papierosów w postaci chorób układu krążenia. W ramach profilaktyki POChP wykonuje się również badanie spirometryczne. 

Pacjent powinien być w trakcie wizyty poinformowany o szkodliwości palenia papierosów, w tym o zwiększonym ryzyku sercowo-naczyniowym oraz onkologicznym. Niezmiernie ważne jest przedstawienie korzyści, jakie płyną z zaprzestania używania tytoniu. Pacjenci, którzy wykazują się wysokim stopniem gotowości do zerwania z nałogiem, mają największe szanse na sukces terapeutyczny i ustala się z nimi indywidualny plan leczenia uzależnienia od nikotyny obejmujący dopasowany do pacjenta konkretny sposób leczenia (farmakologiczny, psychoterapeutyczny, połączenie obydwu). 

Etap drugi – rzucenie palenia

Obejmują go kolejne wizyty kontrolne oraz przede wszystkim indywidualna praca pacjenta. Musi on nauczyć się radzenia sobie z głodem nikotynowym i towarzyszącym mu emocjom. Powinien w tym czasie uczestniczyć w normalnej codziennej aktywności, aby musiał próbować odmawiania palenia. To niewątpliwie bardzo stresujący czas, w którym nasila się złość i może dojść do przemocy względem siebie lub bliskich. W poradniach antynikotynowych zatrudnieni są psychiatrzy i psychoterapeuci zajmujący się terapią uzależnień, którzy wspierają pacjentów w tym okresie. Psychoterapia może mieć formę indywidualną lub grupową. Działają także numery telefonów, na które można zadzwonić w trudnych momentach, aby uzyskać pomoc w czasie rzeczywistym. 

Etap trzeci – wzmocnienie abstynencji

Ostatni etap to uczenie się technik ułatwiających wytrwanie w abstynencji. Wypracowanie nowych umiejętności i zachowań wzmacnia samokontrolę, a powodzenie sukcesu terapeutycznego zależy przede wszystkim od zaangażowania pacjenta.

Podsumowanie

Pomimo tego, że poradnie antynikotynowe oferują kompleksowe wsparcie dla pacjentów zmagających się z próbą rzucenia nałogu, na ten moment działa ich w kraju nieproporcjonalnie mało w stosunku do skali problemu nikotynowego. Warto w czasie wizyty w ramach podstawowej opieki zdrowotnej poruszyć temat palenia papierosów, aby na tym etapie rozpocząć edukację pacjenta i w razie potrzeby i możliwości pokierować go do specjalistycznych ośrodków.