Kolejki się nie wydłużyły, ale nie jest dobrze - rozmowa z Mileną Kruszewską

Rozmowa z Mileną Kruszewską, prezesem Fundacji Watch Health Care

– Jest nowy Barometr Fundacji WHC na temat kolejek w systemie ochrony zdrowia. Co się zmieniło od ostatniej publikacji z zeszłego roku? 

Kolejki - w porównaniu z zeszłym rokiem, nie wydłużyły się. O ile dostępność do świadczeń zdrowotnych ogółem zmieniła się z 3,6 miesięcy do 3,5 miesięcy, czyli w niemal niezauważalny sposób dla pacjentów, o tyle do lekarza specjalisty poczekamy nawet kilkanaście dni krócej - nie ponad 4 miesiące, a 3,7. W przypadku badań diagnostycznych sytuacja pozostała bez zmian, czekamy na nie średnio 2,5 miesiąca. W 2012 r., kiedy startowaliśmy z Barometrem WHC, średnio kolejki wynosiły 2,4 miesiące. Potem z roku na rok było tylko gorzej i to trwa do dziś. Rok 2019 był rekordowy z wynikiem 3,8 miesięcy. 

– Były minister zdrowia, Adam Niedzielski wiele razy mówił, że tylko NFZ ma aktualne statystyki dotyczące kolejek w ochronie zdrowia. Raport Fundacji Watch Health Care jest inny niż raporty z NFZ? 

Cóż, jak pokazał raport jednej z sieci przychodni, która wykorzystała właśnie dane z NFZ, kolejki do specjalistów za rządów PiS wydłużyły się dwukrotnie, więc nie wiem, czy minister nadal tak chętnie zabierałby głos na ten temat. Inna sprawa, że dane NFZ są właśnie takie, że można z nich robić raporty i tak, żeby się okazało, że kolejki są dramatyczne, i tak, że tych kolejek nie ma. Że ich nie ma, mówił wiceminister Kraska z kolei, więc chyba sobie nie mówił tak na oko, tylko jako poważny wiceminister, zasięgnął danych z NFZ właśnie. To jest jeden wielki bałagan. My przeprowadzamy analizę dostępu do diagnostyki i leczenia w 43 dziedzinach medycyny w zakresie tzw. świadczeń wskaźnikowych - to wybrane kilkaset świadczeń często wykonywanych i ważnych z punktu widzenia zdrowia społeczeństwa (wizyty u specjalisty, badania, zabiegi, operacje). Weryfikacja następuje w ponad 1500 placówkach medycznych posiadających kontrakt z NFZ - w małych, średnich i dużych miastach. Siłą naszego raportu jest to, że od 11 lat patrzymy na kolejki oczami pacjenta. Dzwonimy do placówek przedstawiając się jako pacjenci z określonymi potrzebami i problemami zdrowotnymi i pytamy o możliwy najbliższy termin wizyty. W każdym raporcie dokładnie opisujemy metodykę zbierania danych, nic nie ukrywamy, dodajemy już nawet rozdział, w którym zamieszczamy cytaty z notatek naszych ankieterów, jeśli kogoś same liczby nie przekonują. Nasi ankieterzy to pracownicy firm, które niejednokrotnie obsługiwały projekty ministerialne, więc jeśli pan Niedzielski zarzucał nam tendencyjność i interesy polityczne, to zarzucał to sobie – co akurat trafia w punkt.

– Co jest główną przyczyną kolejek w ochronie zdrowia?

W każdym z raportów piszemy, że największym problemem jest dysproporcja między zawartością koszyka świadczeń gwarantowanych a środkami na jego realizację. Ja powtórzę słowo klucz – bałagan. Pieniądze dosypywane na oślep, byleby kartonowy czek w telewizji ładnie wyglądał, przyzwyczajenie i polityków, i pacjentów do prowizorki. Pan Niedzielski mówił, że Polacy wolą leczyć zęby prywatnie. Przecież z ust jakiegokolwiek ministra zdrowia to jest skandaliczna wypowiedź. Tu powinno paść: przepraszam, że doprowadziliśmy do sytuacji, w której Polacy muszą leczyć zęby prywatnie, jeśli chcą to zrobić na czas i porządnie. Ale z jakiegoś niezrozumiałego dla mnie powodu, Polacy się przyzwyczaili, że politycy mogą ich obrażać. Tym samym brak spójnej strategii pracy i rozwoju systemu ochrony zdrowia ponad podziałami politycznymi tak sobie trwa i trwa.

– Jakie są konsekwencje dla pacjenta, systemu, lekarza w związku z tak długimi kolejkami?

Kolejka jest technologią o udowodnionej szkodliwości („technologia” zgodnie z definicją technologii medycznej przyjętą w ustawie refundacyjnej i na świecie) - człowiek, który czeka w kolejce, cierpi, jego choroba rozwija się, może nie doczekać skutecznego leczenia, może dać przerzuty i/lub przejść do stadium, w którym nie będzie już możliwa terapia ukierunkowana na wyleczenie lub będzie możliwa, ale ogromnie droga. Kolejka obciąża także lekarza, coraz częściej mówi o tym ich młodsze pokolenie. Przychodzą do nich pacjenci zagubieni, zniecierpliwieni, zbyt późno, by mogli spokojnie im pomóc.  Kolejka rodzi kolejkę, kolejka rodzi rozpacz i kolejka rodzi kolejne patologie w systemie - korupcję, kombinatorstwo, prawo dżungli.

– Do jakich specjalistów kolejka jest najdłuższa i na jakie świadczenia pacjenci muszą bardzo długo czekać?

Najdłużej pacjenci muszą czekać na świadczenia w dziedzinie neurochirurgii, gdzie średni czas oczekiwania wyniósł ok. 9,8 miesiąca. Długo w kolejce również będziemy czekać do świadczeń z zakresu chirurgii plastycznej (8,7 mies.) oraz ortopedii i traumatologii ruchu (8,3 mies.). Najbardziej wydłużyły się kolejki do świadczeń w dziedzinach: rehabilitacja medyczna (o 2,7 mies., obecnie trzeba poczekać w kolejce 7 mies.), reumatologia (o 2,1 mies., obecnie trzeba poczekać w kolejce 4,2 mies.) i choroby płuc (o 1,4 mies., obecnie trzeba poczekać w kolejce 2,9 mies.). Najdłuższy czas oczekiwania dotyczy wizyt: u chirurga naczyniowego (11,0 mies.), angiologa (10,3 mies.) oraz endokrynologa (9,6 mies.). Najbardziej wydłużyły się kolejki do chirurga plastycznego (o 4,9 mies., obecnie trzeba poczekać w kolejce 7,5 mies.), endokrynologa (o 3,7 mies., obecnie trzeba poczekać w kolejce 9,6 mies.) i otolaryngologa (o 3,0 mies. obecnie trzeba poczekać w kolejce 3,7 mies.). Mierzymy także etapowość świadczeń, czyli tzw. odyseję diagnostyczną. Dla przykładu od wizyty dziecka u stomatologa do rozpoczęcia leczenia aparatem ortodontycznym mijają 22 miesiące. Warto zaznaczyć, że leczenie z użyciem ruchomego aparatu ortodontycznego refundowane jest wyłącznie dzieciom do 12 roku życia. Więc jeśli do kolejki trafi 10-latek, to może nie zdążyć na darmowe leczenie. Z kolei od wizyty pacjenta u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej do przeprowadzenia operacji wymiany zastawki serca mija ponad 20 miesięcy (stan na listopad 2022 r. - 12,3 mies.).

– Czy są jakieś optymistyczne wnioski z tegorocznego Barometru? Gdzie nie ma kolejek? 

Każda publikacja Barometru jest dla mnie przytłaczająca, tu nie ma optymizmu. Naprawdę z przyjemnością stalibyśmy się bezrobotni, gdyby wprowadzono zapowiadane w grudniu zeszłego roku przez pana Niedzielskiego tzw. centralne kolejkowanie. Ale nie wydarzyło się nic, a nowa minister robi sobie z kolejek element kampanii wyborczej i tworzy zespół, który ma w miesiąc przeanalizować kolejki i zarekomendować działania. Przecież to wszystko brzmi, jakbyśmy żyli w kraju trzeciego świata. Najkrócej pacjenci zaczekają na realizację świadczeń z zakresu neonatologii (0,5 mies.), natomiast specjaliści, do których czas oczekiwania jest najkrótszy to neonatolodzy (0,2 mies.), ginekolodzy-położnicy (0,4 mies.), ginekolodzy (0,5 mies.), pediatrzy (0,5 mies.). Cóż, rodzi się mniej dzieci, to raz, a dwa, parafrazując ministra Niedzielskiego, może kobiety i matki wolą leczyć siebie i dzieci prywatnie, stąd publiczny system nie jest obciążony? 

- Jakie zmiany w systemie pomogłyby skrócić kolejki?

Przede wszystkim należy poprawić zarządzanie koszykiem świadczeń - najpierw finansować podstawowe usługi medyczne, z których korzysta dużo pacjentów, a dopiero potem te najbardziej wyszukane. Należy także zadbać o odpowiednią wycenę usług - a to nie jest zadanie na raz, tylko ciągły proces - i rozbić monopol NFZ. Jeśli Barometr z roku na rok pokazuje, że kolejki się zwiększają, to zwyczajnie znaczy, że to, co się w systemie dzieje, nie pomaga. Jest tylko działaniem pozornym.

– Czy strategia rządzących polegająca na zwiększaniu limitów przyjęć, by w systemie pojawiło się więcej lekarzy jest dobrym rozwiązaniem na zmniejszenie kolejek? 

Jeśli wolimy nie mieć kolejek, ale otrzymywać kiepską pomoc (a tworzenie kierunków lekarskich na oślep, byleby miasto i politycy mogli się pochwalić „sukcesem”, rodzi dosyć spore takie ryzyko), to tak, jest to świetne rozwiązanie. 

Zapoznaj się z tegorocznym raportem Barometr WHC 2023.