GUS: Efektywność systemu ochrony zdrowia zależy od kadry

Ilu lekarzy pracuje bezpośrednio z pacjentem, ilu jest uprawnionych do wykonywania tego zawodu, ile lat ma polska pielęgniarka – m.in. na te pytania znajdziemy odpowiedź w najnowszym raporcie „Zdrowie i ochrona zdrowia w 2023 r.” przygotowanym przez Główny Urząd Statystyczny. 

Autorzy raportu podkreślają, że zasoby kadrowe są ważnym elementem stanowiącym o skuteczności funkcjonowania każdego systemu opieki zdrowotnej.

Efektywność systemu ochrony zdrowia i jakość realizowanych świadczeń medycznych uzależnione są w głównej mierze od wiedzy, umiejętności i motywacji pracowników służby zdrowia. Istotna jest zarówno liczba osób uprawnionych do wykonywania zawodu medycznego, liczba osób faktycznie pracujących z pacjentem, jak i poziom wykształcenia zasobów kadrowych w ochronie zdrowia 

– czytamy w publikacji.

Eksperci GUS zauważają również, że proces starzenia się społeczeństwa oraz wzrost liczby zachorowań na choroby przewlekłe prowadzą do prognozowanego wzrostu zapotrzebowania na usługi medyczne, a tym samym zwiększonego zapotrzebowania na personel medyczny. Jak podkreślają analitycy GUS, racjonalne planowanie rozwoju kadr medycznych staje się coraz większym wyzwaniem. Kluczowe jest zachęcanie odpowiedniej liczby osób do podjęcia nauki na kierunkach medycznych, aby zapewnić pokoleniową wymianę wśród personelu medycznego. Z danych GUS wynika, że kierunek pielęgniarstwo wyróżnia się szczególnie dynamicznym wzrostem liczby absolwentów – w 2023 roku było ich o 3,1 tys. więcej niż rok wcześniej. Liczba absolwentów kierunku lekarskiego również wzrosła, z 5,6 tys. w 2022 roku do 5,8 tys. w 2023 roku. Z kolei liczba absolwentów stomatologii utrzymała się na stałym poziomie. Istotne jest także dopasowanie liczby pracowników do rzeczywistych potrzeb systemu opieki zdrowotnej oraz maksymalne wykorzystanie ich zawodowego potencjału. Niezbędne są również działania wspierające rozwój zawodowy obecnych pracowników, jak również zapobieganie ich odchodzeniu do innych zawodów lub wyjazdom za granicę.

Przybyło młodych lekarzy 

Według danych GUS w 2023 r. prawo wykonywania zawodu miało 163,2 tys. lekarzy, 45,2 tys. lekarzy dentystów, 315,2 tys. pielęgniarek, 41,9 tys. położnych. W porównaniu do roku 2022 we wszystkich wymienionych zawodach medycznych wzrosła liczba osób uprawnionych do wykonywania zawodu.

Na dynamikę liczby osób posiadających prawo wykonywania zawodu medycznego ma wpływ przyrost nowych osób z wykształceniem medycznym oraz naturalny ubytek spowodowany odchodzeniem roczników starszych 

– podaje GUS. 

Wzrost liczby lekarzy dotyczy zarówno starszych, jak i młodszych grup wiekowych. Wzrosła liczba medyków w wieku 70-79 lat (z 16 tys. do 17,3 tys.), niemal nie zmieniła się grupa lekarzy w wieku 50-69 lat, odnotowano zaś wzrost liczby lekarzy w dwóch najmłodszych grupach wiekowych: do 29 lat (z 16,9 tys. do 18,2 tys.) oraz w grupie 30-39 lat (z 30,8 tys. w 2022 r. do 32,4 tys. w 2023 r.). Zwiększyła się także nieznacznie liczba lekarzy w wieku 40-49 lat (z 22,6 tys. do 23 tys.). Nie zmieniła się z kolei grupa lekarzy mających co najmniej 80 lat (zarówno w 2022 jak i 2023 r. było ich 10 tys.). Jeśli chodzi o odsetek, to największą grupę lekarzy w 2023 r. stanowili medycy mający 30-39 lat. Było to 19,8 proc. ogółu mających prawo do wykonywania zawodu. W grupie lekarzy dentystów zmiany te przebiegały nieco inaczej.

W latach 2020-2023 najwięcej było osób w wieku 30-39 lat i, analogicznie jak w przypadku lekarzy, w wieku 50-59 lat. Udział trzydziestolatków w ogólnej liczbie lekarzy wyniósł w 2023 r. 21,1% i był o 0,1 pkt proc. większy niż w 2022 r. Zmniejszył się w stosunku do roku poprzedniego i wyniósł w 2023 r. 20,1%, czyli o 0,7 pkt proc. mniej niż w roku 2022, udział osób w wieku 50-59 lat (odpowiednio 9,1 tys. i 9,2 tys. osób ogółem). Natomiast na niezmienionym poziomie pozostała liczba najmłodszych lekarzy dentystów (w wieku do 29 lat) i wyniosła w latach 2023 i 2022 4,6 tys., a ich udział w ogólnej liczbie wyniósł w obydwu latach 10,3% 

– czytamy. 

Ile lat ma polska pielęgniarka? 

Zmiany w strukturze wiekowej widać także w grupie pielęgniarek i położnych. Liczba pielęgniarek w wieku 50 lat i więcej, a także w grupie do 39 lat, nadal rośnie. W 2023 roku największą grupę stanowiły pielęgniarki w wieku 50-59 lat (98,3 tys.), a kolejne liczne grupy to pielęgniarki w wieku 60-69 lat (81,9 tys.) oraz 40-49 lat (50,1 tys.). Jednak w grupie 40-49 lat liczba pielęgniarek systematycznie spada – w 2023 roku było ich 50,1 tys., podczas gdy w 2022 roku – 55,3 tys. Z kolei liczba pielęgniarek w wieku 30-39 lat wzrosła z 27,9 tys. w 2022 roku do 29,4 tys. w 2023 roku. Niewielki wzrost odnotowano także w najmłodszej grupie wiekowej – w 2023 roku pracowało 23,3 tys. pielęgniarek w wieku 20-29 lat, podczas gdy rok wcześniej było ich 22,5 tys. Podobne tendencje obserwuje się w przypadku położnych. W latach 2020–2023 najliczniejszą grupę stanowiły położne w wieku 50-59 lat, których w 2023 roku było 11,8 tys., co stanowiło ponad 30% wszystkich położnych w każdym analizowanym roku. W porównaniu z 2022 rokiem zwiększyła się liczba położnych w wieku 60-69 lat – z 9,1 tys. do 9,5 tys., a także w grupie 70-79 lat – z 3,0 tys. do 3,5 tys. Zauważalny był spadek liczby położnych w wieku 40-49 lat. Jednocześnie w najmłodszych grupach wiekowych zaobserwowano niewielki, ale stały wzrost liczby uprawnionych do wykonywania zawodu. W grupie 20-29 lat w latach 2022 i 2023 liczba położnych wynosiła odpowiednio 5,6 tys. i 5,8 tys., a w grupie 30-39 lat – 4,9 tys. i 5,2 tys. 

Ile medyków pracuje bezpośrednio z pacjentem?

Populacja osób uprawnionych do wykonywania określonych zawodów medycznych w Polsce obejmuje wszystkie osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje, niezależnie od ich statusu na rynku pracy czy miejsca zatrudnienia. Dlatego bardziej wiarygodnym wskaźnikiem dostępności personelu medycznego jest liczba specjalistów faktycznie pracujących bezpośrednio z pacjentami. W 2023 roku liczba lekarzy pracujących bezpośrednio z pacjentem wynosiła: 141,5 tys., było 36,9 tys. dentystów, 216,1 tys. pielęgniarek, 28,5 tys. położnych. W porównaniu z 2022 rokiem, we wszystkich wymienionych zawodach medycznych odnotowano wzrost liczby osób pracujących z pacjentami, z czego największy wzrost bezwzględny zaobserwowano w grupie lekarzy, gdzie liczba ta zwiększyła się o 10 tys. osób. W 2023 roku występowały znaczne różnice w dostępności pracowników medycznych między województwami na terenie Polski. Jeśli chodzi o pielęgniarki, to w 2023 roku wskaźnik liczby pielęgniarek pracujących bezpośrednio z pacjentami wyniósł w Polsce 57,4 na 10 tys. mieszkańców. Najniższą wartość tego wskaźnika zanotowano w województwie pomorskim (45,8), a najwyższą w województwie świętokrzyskim (70,2). Jeśli chodzi o położne, wskaźnik liczby przypadających na 10 tys. kobiet wyniósł w 2023 roku 14,7. Najniższa wartość została zarejestrowana w województwie lubuskim (10,7), natomiast najwyższy wskaźnik, wynoszący 16,8, odnotowano w województwach podkarpackim, podlaskim, łódzkim i lubelskim.

Jakich specjalistów brakuje?

W 2023 roku liczba lekarzy posiadających specjalizację wyniosła 104,1 tys., co stanowiło 63,7% wszystkich uprawnionych do wykonywania zawodu. W 2022 roku było to 102,9 tys. specjalistów, czyli 64,7% ogółu. Wśród lekarzy pracujących bezpośrednio z pacjentami liczba specjalistów wyniosła w 2023 roku 91,2 tys. (64,5%), co oznacza wzrost w porównaniu z 87,8 tys. (66,8%) w 2022 roku. Konsultanci krajowi wskazują na wiele obszarów medycyny, w których brakuje specjalistów, co budzi obawy o dalsze pogłębianie się tych niedoborów. Aby temu przeciwdziałać, minister zdrowia co kilka lat publikuje listę priorytetowych specjalizacji, w których potrzeba zwiększenia liczby specjalistów jest największa. Liczba specjalistów we wszystkich priorytetowych dziedzinach wzrosła w 2023 roku w porównaniu z 2022 rokiem. Największy względny przyrost odnotowano w psychiatrii dzieci i młodzieży (z 444 do 467, czyli o 5,2%), onkologii i hematologii dziecięcej (z 234 do 246, o 5,1%) oraz kardiologii dziecięcej (ze 178 do 187, również o 5,1%). Najmniejszy wzrost miał miejsce w stomatologii dziecięcej (z 846 do 853, tj. o 0,8%). Pod względem liczby specjalistów w różnych dziedzinach medycyny, najwięcej lekarzy miało specjalizację w chorobach wewnętrznych (około 18 tys. w 2022 i 2023 roku). Na kolejnych miejscach znalazły się medycyna rodzinna (10,8 tys. w 2023 r., 10,5 tys. w 2022 r.) oraz pediatria (ponad 7 tys. w obu latach). Wśród dentystów z prawem wykonywania zawodu liczba specjalistów wyniosła w 2023 roku 8,6 tys. (19,1% ogółu), podobnie jak rok wcześniej. Natomiast w grupie dentystów pracujących bezpośrednio z pacjentami liczba specjalistów wzrosła do 6,7 tys. (18,2%), co oznacza wzrost o 0,3 tys. w porównaniu z 2022 rokiem (6,4 tys.).

W jakich zawodach dominują kobiety? 

Feminizacja zawodów medycznych jest wyraźnie widoczna, szczególnie wśród położnych (99,8% kobiet) i pielęgniarek (96,4%). W zawodzie dentysty 74% stanowią kobiety. Najniższy odsetek kobiet w ogólnej liczbie osób pracujących z pacjentem odnotowano w zawodzie lekarza, chociaż i w tej grupie kobiety stanowiły większość – 58,7%. Dane GUS z 2022 r. są dostępne tutaj, a statystyki z lat 2019 – 2020 opisaliśmy tutaj.