Szczepienia przeciw COVID-19 w Polsce – czy to się może udać?

Grzegorz Kardas

100%

Szczepienia w Polsce ruszyły 27.12.2020. Obecnie szczepimy średnio 30 tys. osób dziennie, co plasuje nas w okolicach średniej unijnej. Niestety, można mieć obawy, czy Narodowy Program Szczepień spotka się z potrzebnym odzewem Polaków na dobrowolne szczepienia i czy zrealizowane zostaną one w odpowiednim dla sytuacji tempie.

Pandemia jest z nami już blisko rok. Dla przypomnienia – pierwszy przypadek koronawirusa w Polsce wykryto 4.03.2020. W Wuhan ogłoszono stan epidemii 17.11.2019. 11.03.2020 Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła, że świat objęła pandemia. Potwierdzona globalna liczba przypadków to dziś ponad 90 milionów, liczba zgonów nieuchronnie zbliża się do 2 milionów.

Świat na blisko rok właściwie się zatrzymał, przynajmniej w wielu dziedzinach naszego życia. Pamiętamy już chyba każdy kąt, każdy zakamarek naszych mieszkań, w których spędzamy wyjątkowo dużo czasu. Dodatkowo, codziennie jesteśmy bombardowani informacjami o liczbie kolejnych przypadków i zgonów z powodu COVID w Polsce i na świecie. Jeszcze nie tak dawno w naszym kraju przerażenie budziły liczby idące w setki, parę miesięcy temu normą stało się ponad 20.000 przypadków dziennie.

Za nami już wiele miesięcy walki z pandemią. Przeświadczeni o swojej skuteczności rządzący jeszcze w wakacje mówili nam, że „wirus jest w odwrocie”; „pokonujemy wirusa”. Szanowny Panie Premierze, jakże mylne to były słowa, nie pierwsze i nie ostatnie, jak się miało okazać. Druga fala uderzyła w nasz kraj ze zwielokrotnioną siłą, przed nami prawdopodobnie trzeci gwałtowny wzrost zachorowań. Już chyba każdy z nas niczym manny z nieba wyczekuje końca pandemii. By to osiągnąć, oprócz utrzymania wielu społecznych i gospodarczych restrykcji, konieczne są masowe szczepienia.

I tu pojawia się problem. Szczepionka, choć dotarła do Polski pod koniec grudnia 2020 roku, bądźmy szczerzy, nie robi oszałamiającej kariery. I nie chodzi tu nawet o wzmożony – czego można się było spodziewać – ruch ze strony antyszczepionkowców i osób negujących pandemię. Warto zwrócić uwagę na szerszy kontekst.

6.07.2020 Prezydent Andrzej Duda na wiecu wyborczym (debacie?) w Końskich obwieszcza swoim wyborcom: „Absolutnie nie jestem zwolennikiem jakichkolwiek szczepień obowiązkowych. Powiem Państwu otwarcie, ja osobiście nigdy się nie zaszczepiłem na grypę, bo uważam, że nie.”. Mili Państwo, nie zapominajmy o tych słowach! Takie właśnie mamy w kraju elity - w XXI wieku, w roku 2020 (i aktualnie!). Odpowiedzialność za słowa – zerowa. Ale cofnijmy się dalej: poprzednia Premier, Beata Szydło, mówiła wszak parę lat temu w kontekście godzenia zwolenników nieszczepienia i obowiązku szczepień, że „Postaramy się pogodzić te dwa stanowiska” [2]. Czy możemy mówić o jakiejkolwiek skutecznej kampanii proszczepiennej w takim otoczeniu? Czy kogokolwiek dziwi, że spora część Polaków nie zamierza się szczepić przeciw COVID-19?

Według najnowszego badania Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz ARC Rynek i Opinia: tylko 17% Polaków zamierza się zaszczepić na COVID-19 tak szybko jak to będzie możliwe, a 23% - dopiero po jakimś czasie. 38% badanych nie zamierza się szczepić w ogóle, a co piąty nie ma w tym temacie zdania [3]. Innymi słowy: badanie wykazało, że tylko 40% z nas zamierza się zaszczepić! Na szczęście najnowszy sondaż United Surveys dla RMF nie potwierdza tak katastrofalnych danych - autorzy wykazali 68% chętnych do zaszczepienia Polaków [4]. Niemniej nadal badania potwierdzają znaczny, sięgający kilkudziesięciu procent odsetek ludzi, którzy nie chcą przyjąć szczepionki.

Pamięć ludzka jest krótka. Choć sam nie mam prawa pamiętać innych wielkich pandemii, zapewne są wciąż są wśród nas jeszcze osoby pamiętające nawet grypę hiszpankę z lat 1918-19 (liczba stulatków w Polsce to nieco ponad 2000 osób). Na pewno zaś pamiętamy grypę AH1N1 sprzed dekady, która, według różnych szacunków, pochłonęła nawet ponad 500 tysięcy istnień. Problem niechęci do szczepień, choć funkcjonuje od dobrych kilkunastu lat, zdaje się rosnąć lawinowo. W 2010 Państwowy Zakład Higieny odnotował 3437 przypadków uchyleń od szczepień obowiązkowych. W roku 2019 było to już 48 609 przypadków [5] W ciągu dekady mówimy tu o kilkunastokrotnym wzroście. A przecież te „przypadki uchyleń” żyją wśród nas. Problem nie znika, nie kończy się wraz z nieprzyjęciem obowiązkowego szczepienia przeciw odrze, gruźlicy, polio i innym chorobom. Problemem staje się coraz liczniejsza grupa ludzi nieuodpornionych na choroby, którym możemy skutecznie zapobiegać od kilkudziesięciu lat. Nie muszę chyba przypominać w tym miejscu o zjawiskach odporności gromadnej, niemniej nikogo chyba nie powinny zaskakiwać dane o wzroście wykrywania, marginalnych do tej pory, przypadków np. odry.

Wróćmy więc do pytania zasadniczego: czy szczepionka na COVID-19 może się w Polsce udać? Moim zdaniem – może, ale na razie niewiele na to wskazuje. Nasz system ochrony zdrowia tylko w niektórych aspektach jest przygotowany na logistykę procesu masowych szczepień. Porażający brak skutecznego przygotowania chociażby na drugą falę pandemii nie pozwala na optymistyczne patrzenie w przyszłość w związku z Narodowym Programem Szczepień przeciw COVID-19. Punktów szczepień mamy mieć ponad 6000 – sprawdziłem: na stronie gov.pl dotyczącej szczepień faktycznie figuruje lista 5914 podmiotów leczniczych [6]. Co z tego, skoro media alarmują o szpitalach nieszczepiących w weekendy, szczepiących po kilkadziesiąt osób dziennie [7]. Informacja o zaszczepionych w ostatnią sobotę (9.01.) 1,2 tysiącu oraz 3 tysiącach w niedzielę (10.01.) wzbudziła niemałą sensację [8]. Nie tak dawno przecież, gdy brakowało miejsc w szpitalach dla pacjentów z COVID, rząd wysyłał dyrektorom paramilitarne kontrole. Obraz w przestrzeni publicznej niespotykany – żołnierze Wojska Obrony Terytorialnej w szpitalach szukali wolnych, „ukrytych” łóżek. A mimo to, przy absolutnie priorytetowym znaczeniu dystrybucji i logistyki szczepień, te same wojska nie są zaangażowane w akcję szczepień chociażby wojska czy innych służb mundurowych.

Zaszczepionych do końca marca – według słów szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Michała Dworczyka – ma być 3 mln Polaków. Na dzień 15.01.2020 zaszczepionych było ponad 410 tysięcy osób [8]. Wynik zdecydowanie daleki od oczekiwanego, choć jest cień szansy na obiecywany przez Rząd wynik. Ale pamiętajmy – zaszczepić każdego z obywateli (no, bądźmy szczerzy – każdego z CHĘTNYCH do zaszczepienia obywateli) trzeba DWA RAZY w odstępie 21 dni. A już teraz rozpoczyna się „kreatywna księgowość” drugich dawek. Na przeładowany biurokracją system ochrony zdrowia niemalże bez dodatkowego wsparcia nałożony został bezprecedensowy obowiązek zaszczepienia w możliwie krótkim czasie kilkunastu, być może ponad 20 milionów Polaków. Obecnie rekordowy wynik liczby zaszczepionych Polaków padł 13.01 – 62,5 tys. (stan na 14.01.) [8]. Średnio, od początku programu szczepień szczepimy prawie 30 tys. osób dziennie (stan na 14.01.) [9]. Dla porównania – w Wielkiej Brytanii szczepionych dziennie jest 200 tysięcy ludzi dziennie [10].

Rząd dumnie chwali się, że Polska zajmuje trzecie miejsce w Europie pod względem liczby wykonanych szczepień. Wysokie miejsce, choć na pierwszy rzut oka to faktycznie powód do dumy, z uwagi na liczebność naszego kraju nie powinno dziwić. Gorzej już, niestety, wypadają liczby zaszczepionych w przeliczeniu na 100 mieszkańców. Polska z wynikiem 0.42 jest na 16 miejscu w UE. Wyższe wyniki w Unii mają — np. Dania (1,82), Szwecja (0,79), Włochy (0,7) czy Słowenia (0,79) [11].

Na uwagę i pochwałę w mojej ocenie zasługuje, szeroko zakrojony program promocji szczepionek przez znane osoby ze świata sportu, telewizji czy – bądź co bądź na miarę 2k21 – influencerów [12]. Być może nasza kadra narodowa w piłce nożnej zagra w najbliższym czasie mecz w koszulkach zachęcających do szczepień. Dla osób starszych mają się też znaleźć celebryci w odpowiednim dla nich wieku. Nie wiem komu mam gratulować pomysłu – domyślam się mimo wszystko, że nie Panu Premierowi Mateuszowi Morawieckiemu czy Ministrowi Zdrowia Adamowi Niedzielskiemu – niemniej chciałbym w tym miejscu tej osobie oficjalnie bić brawo. Tak to się powinno robić – na efekty jeszcze trochę poczekamy.