Lekarze chcą oddychać czystym powietrzem – smog bardziej szkodliwy niż myśleliśmy

Najnowsze badania pokazują, że nawet najniższy poziom zanieczyszczeń powietrza bardzo szkodzi zdrowiu, dlatego eksperci ochrony zdrowia domagają się, by resort zdrowia zaangażował się w dyskusję na rzecz poprawy jakości powietrza w Polsce. Medycy chcą, by normy krajowe zostały dostosowane do najnowszych rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia WHO.

Jak podkreślają eksperci, zanieczyszczenie powietrza to przyczyna ok. 7 milionów przedwczesnych zgonów na świecie. To plasuje je na drugim miejscu wśród źródeł zgonów z powodu chorób niezakaźnych – wyprzedza je tylko palenie tytoniu. W naszym kraju smog zabija ok. 50 tys. osób rocznie, to trzy razy więcej niż wynosi średnia unijna. 

We wrześniu WHO opublikowała nowe wytyczne dotyczące jakości powietrza, które określają górną maksymalną, względnie bezpieczną dla zdrowia granicę stężeń 6 szkodliwych substancji, które zanieczyszczają powietrze. Nowe wytyczne są oparte na najnowszych badaniach naukowych, które dowodzą, że smog ma bardzo negatywny wpływ na nasze zdrowie i nawet najniższe stężenia toksycznych substancji szkodzą, dlatego poziomy rekomendowane przez WHO uległy znacznemu obniżeniu. Chodzi o pył PM2.5, pył PM10, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ozon oraz tlenek węgla. Bardzo obniżono stężenie drobnego pyłu zawieszonego PM2.5, który jest najbardziej szkodliwy dla zdrowia – zaleca się średnie roczne stężenie nieprzekraczające 5 μg/m3 (w rekomendacjach z 2005 roku wynosiło ono 10 μg/m3, a aktualna roczna norma UE to 25 μg/m3) oraz dwutlenku azotu (NO2) – obecnie zaleca się średnie roczne stężenie nieprzekraczające 10 μg/m3, a poprzednio było 40 μg/m3. 

– Nowe rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia opracowano na podstawie wyników ponad 500 najnowszych badań naukowych prowadzonych przez badaczy zdrowia publicznego z całego świata. Obniżenie górnych granic stężeń w wytycznych WHO to wyraźny sygnał, że nie ma bezpiecznego dla zdrowia poziomu zanieczyszczeń powietrza, a normy unijne są zbyt wysokie i nie chronią naszego zdrowia w wystarczającym stopniu – mówi Weronika Michalak, dyrektorka organizacji HEAL Polska. 

Czy resort zaangażuje się w działania? 

W odpowiedzi na publikację wytycznych przez WHO, polscy eksperci ochrony zdrowia skierowali apel do Adama Niedzielskiego, ministra zdrowia, w którym nawołują, by wydał stanowisko wyrażające poparcie dla nowych rekomendacji WHO i wziął aktywny udział w konsultacjach rewizji unijnej dyrektywy dot. jakości powietrza atmosferycznego koordynowanych przez ministrów środowiska (klimatu i środowiska) – w 2021/22 roku.

Sam dokument WHO nie jest prawnie wiążący, ale stanowi podstawę określania celów obowiązujących na terenie Unii Europejskiej. Jak zaznacza Weronika Michalak, rewizja obecnych przepisów zaplanowana jest na przyszły rok, dlatego specjaliści zdrowia domagają się od ministra zdrowia, by włączył się w międzynarodową debatę nad nowymi celami redukcji zanieczyszczeń, które mogłaby doprowadzić do ujednolicenia norm UE z wytycznymi WHO.

Niska jakość powietrza w Polsce stanowi poważny problem dla zdrowia publicznego. Zdajemy sobie sprawę, że Ministerstwo Zdrowia od ponad roku podejmuje głównie działania związane z walką z trwającą pandemią, jednak istotne jest także zaangażowanie tego resortu w dyskusję nt. jakości powietrza i jej wpływu na zdrowie milionów Polek i Polaków. Mamy nadzieję, że publikacja rekomendacji WHO oraz naciski polskich ekspertów zdrowia, w tym aktywnej w tym temacie Naczelnej Rady Lekarskiej, skłonią rządzących do dostosowania obowiązujących norm do wytycznych nauki – mówi Michalak.

Zdaniem Tomasza Jastrzębskiego z Zakładu Zdrowia Publicznego, Katedry Zdrowia Publicznego i Środowiskowego, Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, obowiązkiem władz, decydentów i liderów życia publicznego jest zapewnienie równego dostępu do zdrowia wszystkim obywatelom.

– Konieczne staje się więc niezwłoczne przyjęcie rekomendacji WHO dotyczących norm jakości powietrza! – dodaje Jastrzębski. 

Apel medyków poparły m.in. Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej, Polskie Towarzystwo Medycyny Środowiskowej, Międzynarodowe Stowarzyszenie Studentów Medycyny IFMSA-Poland, Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, Polskie Towarzystwo Pediatryczne, Polskie Towarzystwo Chorób Płuc, Polskie Towarzystwo Alergologiczne, Polskie Towarzystwo Medycyny Środowiskowej, Konsultant Krajowy w dziedzinie Zdrowie Środowiskowe oraz Koalicja Lekarzy i Naukowców na Rzecz Zdrowego Powietrza. 

Eksperci ochrony zdrowia od dawna angażują się na rzecz ochrony klimatu, m.in. w ramach inicjatywy „Lekarze dla klimatu”.

Medycy domagali się wówczas m.in. pilnych działań w zakresie sprawiedliwej transformacji i wycofania ze spalania węgla. Również studenci medycyny nie pozostają bierni. Międzynarodowe Stowarzyszenie Studentów Medycyny IFMSA-Poland także apelowało do decydentów, korporacji, mediów, by powzięli oni działania w sprawie ochrony klimatu.