Wyszukaj w publikacjach
Smog może powodować zmiany w mózgu u dzieci – ruszają badania
Naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego chcą przebadać 800 dzieci z Polski, by sprawdzić, w jaki sposób zanieczyszczone powietrze i urbanistyka wpływają na ich funkcjonowanie, w tym m.in. na występowanie ADHD czy depresji.
Wiele dotychczas przeprowadzonych badań wykazało, że zanieczyszczenie powietrza powoduje choroby, m.in. układu oddechowego i sercowo-naczyniowego, raka oraz przedwczesną śmierć. Badacze spróbują teraz dowieść jaki wpływ smog ma na mózg dzieci. Nieliczne badania sugerują, że istnieje związek pomiędzy smogiem, a zwiększonym ryzykiem pojawienia się problemów z koncentracją, impulsywnością czy nadpobudliwością, a w skrajnych przypadkach zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD).
Projekt NeuroSmog ma ustalić związek, łączący zanieczyszczenie powietrza z zaburzeniami zachowania i ze zmianami w mózgu u dzieci w wieku szkolnym.
– Wciąż mało wiemy, w jaki sposób zanieczyszczenie powietrza wpływa na nasz mózg. Badania wskazują, że smog może się przyczyniać m.in. do powstawania depresji zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, a u dorosłych może podnosić ryzyko występowania demencji, ale nie ma zbyt wiele tych badań, by mówić o związku przyczynowo-skutkowym między zanieczyszczeniami powietrza a zdrowiem psychicznym czy rozwojem poznawczym. Jednak fakt, że część z nich wskazuje na ten związek, jest już dla nas sygnałem alarmowym, którego nie powinniśmy ignorować – mówi dr Dorota Buczyłowska, psycholog, adiunkt w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Najbardziej narażone na negatywny wpływ smogu są dzieci. Naukowcy z UJ chcą przebadać 800 dzieci z 18 miast Polski o różnym poziomie zanieczyszczenia powietrza i dowieść, w jaki sposób zanieczyszczenie powietrza wpływa na występowanie i symptomatykę związaną z ADHD u dzieci w wieku szkolnym od 10 do 13 roku życia - to wiek szczególny, jeżeli chodzi o rozwój poznawczy i rozwój mózgu.
Potrzeba więcej danych
Polskie badania wykazały m.in. szkodliwość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), które mogą przeniknąć barierę łożyskowo-naczyniową, na prenatalny rozwój mózgu, co może mieć wpływ na późniejszy rozwój dzieci. Z kolei brytyjskie dane mówią, że istnieje związek ekspozycji na dwutlenki azotu, tlenki azotu i pył zawieszony z wystąpieniem epizodu psychotycznego w adolescencji. W przypadku całej populacji (nie tylko dzieci), związek wysokiego stężenia szkodliwych substancji w powietrzu z symptomami pogorszenia zdrowia psychicznego (np. objawami depresji, zaburzenia lękowego, a nawet przypadkami samobójstw) potwierdziły m.in. badania prowadzone na ponad 150 mln osób w Danii i USA. W Polsce przeprowadzono kilka neuroobrazowych badań zanieczyszczenia powietrza, ale odbywały się one w miastach o stosunkowo czystym powietrzu. W ramach projektu NeuroSmog będzie badany wpływ zanieczyszczenia powietrza w stężeniach i zakresach dużo większych niż wcześniej. Badane będą zarówno dzieci z diagnozą ADHD, jak i dzieci dobierane losowo. W projekt są zaangażowani specjaliści z zakresu psychologii, neurobiologii, epidemiologii i modelowania zanieczyszczeń powietrza.
– W Zespole Epidemiologii Środowiskowej, w którym pracuję, czuwamy nad tym, aby uczestniczące w projekcie dzieci były dobierane losowo, a także przygotowujemy dane zebrane podczas badań do analiz i późniejszych publikacji. Zespół Psychologii Dziecka koordynuje rekrutację i badanie psychologiczne dzieci, a Zespół Neuroobrazowania przeprowadza badania rezonansem magnetycznym. Współpracuje z nami również Zespół ds. Zanieczyszczenia Powietrza z Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie, który jest odpowiedzialny za przygotowanie dokładnych map zanieczyszczenia powietrza na terenie, w którym przeprowadzamy badanie, czyli w trzech województwach: małopolskim, śląskim i opolskim. Wybraliśmy 18 miast o różnej wielkości, żeby zniwelować wpływ stopnia urbanizacji na wyniki badań. Ponadto do badań wybraliśmy miasta o różnym stopniu zanieczyszczenia powietrza, co pozwoli nam rzetelnie ocenić, jak poziom smogu szkodzi zdrowiu – mówi.
Mózg w centrum zainteresowania badaczy
Naukowcy będą zbierać nie tylko dane dotyczące funkcjonowania społecznego, emocjonalnego i poznawczego dzieci, ale także badać ich mózgi za pomocą rezonansu magnetycznego, ponieważ jak podkreśla dr Buczyłowska, mechanizmy związane z występowaniem ADHD mają swoje podłoże właśnie w mózgu. Poza tym naukowcy przeprowadzą u dzieci test inteligencji.
– Równie ważnym celem tego projektu jest zobaczyć, czy zanieczyszczenie powietrza może wpływać na funkcjonowanie poznawcze i rozwój intelektualny nie tylko u dzieci z ADHD, ale też w grupie dzieci bez zdiagnozowanego ADHD. Sprawdzimy także, jakie wyniki w nauce osiągają dzieci w szkole, ponieważ niektóre badania pokazują, że smog może mieć związek z tym obszarem, co jest związane m.in. z funkcjonowaniem intelektualnym dzieci – dodaje psycholog.
Mieszkanie w otoczeniu pól i lasów wpływa na dobrostan psychofizyczny
Badacze będą brać pod uwagę także stopień urbanizacji i sprawdzać w jaki sposób np. tereny zielone czy te, na których występują akweny wodne (tereny niebieskie) oddziałują na funkcjonowanie psychiczne i poznawcze. Jak zaznaczają naukowcy, bardzo mało jest badań na ten temat, a dotychczasowe wyniki wskazują na to, że mieszkanie w takiej okolicy może mieć pozytywny wpływ na nasze samopoczucie oraz na rozwój intelektualny u dzieci, a także na ADHD.
– Tematyka wpływu środowiska na dobrostan psychofizyczny staje się coraz bardziej popularna zarówno w epidemiologii środowiskowej, jak i w neuronaukach, a także w psychologii. Ale to wciąż niezbadane obszary. Psychologia dopiero zaczyna analizować pozytywny wpływ terenów zielonych i niebieskich na różne sfery funkcjonowania człowieka. Łatwo sobie wyobrazić, że np. na dobre samopoczucie, czy też funkcjonowanie emocjonalne, tereny zielone i niebieskie będą miały raczej pozytywny wpływ. Ale już mniej oczywisty jest wpływ natury na rozwój i funkcjonowanie poznawcze zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. To jest bardzo obiecująca gałąź nauki. Jeśli wiemy, że planując przestrzeń w miastach i dbając o czystość powietrza, można mieć wpływ na intelekt, to dlaczego nie wziąć tego pod uwagę? – dodaje badaczka z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Projekt ma potrwać cztery lata i prawdopodobnie dopiero wtedy należy się spodziewać pierwszych wyników badań.
– Przygotowanie dokładnych map zanieczyszczenia powietrza to długotrwały proces, a są one niezbędne do zbadania wpływu smogu na rozwijający się mózg – mówi dr Dorota Buczyłowska.
Obecnie trwa rekrutacja do projektu i badania dzieci.
Czy wyśrubowane normy poprawią powietrze?
Światowa Organizacja Zdrowia we wrześniu 2021 r. zaostrzyła rekomendacje dotyczące jakości powietrza. Norma dopuszczalnego rocznego poziomu pyłów zawieszonych PM 2,5 zmniejszyła się dwukrotne (z 10 µg/m3 na 5 µg/m3), a w przypadku tlenku azotu aż czterokrotnie (z 40 µg/m3 na 10 µg/m3). Bardziej restrykcyjne standardy mogą przyczynić się do szybszych rozwiązań na rzecz czystego powietrza. Ważne jest jednak, aby wprowadzać kompleksowe rozwiązania.
– Źródłem zanieczyszczeń jest m.in. spalanie paliw stałych jak i emisje z rur wydechowych. Na te ostatnie jesteśmy narażeni przez cały rok, a nie tylko w sezonie grzewczym. Z tego powodu należy podejmować działania na rzecz ograniczenia ruchu samochodowego w miastach, szczególnie starych diesli, a zamiast tego rozwijać rozwiązania mniej szkodliwe. Należą do nich dobrze rozwinięty transport publiczny, wygodna infrastruktura dla pieszych i rowerzystów, ciche i otoczone zielenią ścieżki rowerowe i deptaki. Poprzez naszą kampanię #DobryRuch chcemy edukować społeczeństwo i podkreślać jak ważne dla zdrowia są nasze codzienne wybory – mówi Joanna Brzezińska, koordynatorka ds. transportu HEAL Polska.
Coraz bardziej popularnym rozwiązaniem w europejskich miastach jest ograniczanie ruchu drogowego na ulicach przyszkolnych, co wydaje się uzasadnione ze względu na wpływ zanieczyszczeń na rozwijający się organizm dzieci, ale również ze względu na ich bezpieczeństwo i kształtowanie dobrych nawyków chodzenia pieszo lub jazdy na rowerze.
