„Cicha epidemia”, czyli o osteoporozie w Polsce

Na dzień 24 czerwca przypada Światowy Dzień Chorych na Osteoporozę. Na tę chorobę, nazywaną „cichym złodziejem kości”, w Polsce choruje około 2 milionów osób. Niestety, nadal wielu chorych nie jest zdiagnozowanych–  szacuje się, że leczeniu podlega zaledwie 10% ze wszystkich chorych [1,2].

Choroba kobiet? Tak, ale nie tylko

Choć osteoporoza słusznie kojarzy się ze schorzeniem  dotykającym głównie kobiety w wieku postmenopauzalnym, to choroba ta dotyczy obu płci. Co więcej, potrafi rozwinąć się także w młodszym wieku. 

U dzieci wyróżniamy osteoporozę idiopatyczną, o nieznanych przyczynach rozwoju oraz znacznie częściej diagnozowaną - osteoporozę wtórną. Ta ostatnia może rozwijać się w przebiegu takich chorób, jak chociażby: cukrzyca, nadczynność przytarczyc, tarczycy lub kory nadnerczy czy też w wyniku długotrwałego przyjmowania niektórych leków, m.in. immunosupresyjnych czy glikokortykosteroidów. U dzieci w rozwoju osteoporozy ważną rolę odgrywają czynniki genetyczne - przypuszcza się, że osteoporoza ma związek z występowaniem mutacji czy polimorfizmów w kilku genach jednocześnie. Czynnikiem wywołującym młodzieńczą osteoporozę może być również  brak aktywności fizycznej czy palenie papierosów, dlatego tak ważne jest, by w profilaktyce tej choroby kłaść nacisk na zdrowy styl życia już od najmłodszych lat. Warto zaznaczyć, że u dzieci preferowanym badaniem w diagnostyce osteoporozy jest badanie odcinka lędźwiowego kręgosłupa, w przeciwieństwie do diagnostyki u dorosłych, gdzie standardowo ocenia się szyjkę kości udowej.

Cicha epidemia

Według WHO osteoporoza jest metaboliczną chorobą kości objawiającą się niską masą kostną i upośledzeniem mikrostruktury tkanki kostnej, co skutkuje zwiększeniem łamliwości kości. Co prawda, zdrowy człowiek już od 40 roku życia zaczyna tracić około 0,5-1% masy kostnej rocznie, jednak u chorych na osteoporozę ten odsetek wynosi nawet do 5%.

Na zachorowanie na tę chorobę narażona jest co czwarta kobieta powyżej 60 r.ż. i aż co druga po 70 r.ż.. Niestety, w Polsce nie dysponujemy precyzyjnym danymi na temat sytuacji epidemiologicznej dotyczącej osteoporozy, natomiast szacuje się, że choroba ta  dotyka około 21% Polek[1]. Wczesne wykrycie osteoporozy i zapobieganie jej skutkom jest utrudnione z powodu ograniczonych możliwości diagnostycznych. Według danych statystycznych, w Polsce na milion mieszkańców przypadają jedynie 4 aparaty densytometryczne działające w systemie DXA, co stawia nas na jednym z najgorszym miejsc wśród krajów europejskich [2].Z leczeniem nie jest wesołoZalecanym przez WHO kwestionariuszem do oceny 10-letniego ryzyka złamania kości w przebiegu osteoporozy jest tzw. FRAX. Jeśli takie ryzyko wynosi 10% lub więcej, stanowi to wskazanie do włączenia farmakoterapii.Niestety, zalecenia nie zawsze idą w parze z rzeczywistością. 

W lutym bieżącego roku zakończył się trwający kilka lata projekt „Program profilaktyki osteoporozy NIGRiR”, który miał na celu wdrożenie skoordynowanego systemu wczesnej identyfikacji pacjentów zagrożonych osteoporozą i tych, u których złamania już wystąpiły. Jednak jest to kropla w morzu potrzeb, jakie niesie ze sobą rosnąca liczba zachorowań na osteoporozę w Polsce. 

Najczęściej stosowanymi lekami w leczeniu osteoporozy są leki z grupy bisfosfonianów, takie jak ibandronian czy zoledronian. Niestety ibandronian nie jest w Polsce refundowany, natomiast w przypadku zoledronianu refundacji podlegają tylko niektóre postacie leku – a należy pamiętać, że ceny takich preparatów bez refundacji sięgają nawet kilkuset złotych. Denosumab dla odmiany nawet znalazł się na liście leków „75+”, jednak jest nieodpłatny tylko w bardzo ograniczonych wskazaniach. Taki stopień refundacji podstawowych leków w terapii osteoporozy stanowi znaczne ograniczenie dla dostępności leczenia, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że na osteoporozę cierpią głównie osoby starsze, których budżet często jest znacznie ograniczony. 

Nową nadzieję na efektywne leczenie i jednocześnie mniejsze działania niepożądane dają nieustannie prowadzone badania. Jednym z nowych odkryć jest wpływ serotoniny produkowanej w przewodzie pokarmowym na formowanie tkanki kostnej. Badacze z Uniwersytety w Columbii, których efekty pracy zostały opublikowane w magazynie Nature [4], odkryli, że przyjmowanie doustnie molekuły LP533401 raz dziennie przez 6 tygodni, hamuje hydroksylazę niezbędną do syntezy serotoniny w tkankach jelit, tym samym ograniczając negatywny wpływ tego hormonu na syntezę tkanki kostnej, co może skutkować zmniejszeniem ryzyka złamań w przebiegu osteoporozy.

Lepiej zapobiegać, niż leczyć 

Co prawda osteoporoza jest chorobą, która sama w sobie nie daje bardzo dokuczliwych objawów ani dolegliwości bólowych, jednak w jej przebiegu, co 30 sekund w samej Europie dochodzi do złamań będących skutkiem osteoporozy. Warto zauważyć, że są to tzw. złamania niskoenergetyczne, czyli wywołane przez lekki uraz lub nawet prozaiczne czynności, które u zdrowych osób nie wywołują żadnych uszkodzeń tkanki kostnej. Niestety, tego typu złamania, zwłaszcza jeśli obejmują bliższy koniec kości udowej, mogą być tragiczne w skutkach - wg danych w ciągu roku od złamania w tej lokalizacji spowodowanej osteoporozą umiera co 5 kobieta i co 4 mężczyzna, a 50% poszkodowanych grozi trwałe kalectwo [1]. 

Jak zawsze, lepiej zapobiegać niż leczyć. W przypadku osteoporozy kluczowy jest styl życia. Regularna aktywność fizyczna, ograniczenie używek takich jak alkohol czy palenie papierosów, stosowanie diety bogatej w wapń i suplementacja witaminy D - to najprostsze sposoby by zminimalizować ryzyko rozwoju i konsekwencji osteoporozy.