Zespół pieczenia jamy ustnej – jak pomóc pacjentowi, gdy brak widocznych zmian?

Zespół pieczenia jamy ustnej (ang. BMS – burning mouth syndrome) jest trudnym w rozpoznaniu i leczeniu zaburzeniem funkcjonalnym, które objawia się przewlekłym pieczeniem błony śluzowej jamy ustnej, pomimo braku patologicznych zmian w badaniu przedmiotowym. Dotyka głównie kobiet w wieku pomenopauzalnym i może istotnie obniżać jakość życia. Z uwagi na brak jednoznacznych biomarkerów czy widocznych objawów, BMS wymaga wnikliwej diagnostyki różnicowej.

Zespół pieczenia języka i jamy ustnej – kogo dotyczy i jak często występuje?

Zespół pieczenia jamy ustnej występuje z częstością od 0,7% do 15% w populacji ogólnej, przy czym szczyt zapadalności obserwuje się u kobiet po 50. roku życia. Kobiety stanowią aż 80-90% osób z BMS, szczególnie w okresie pomenopauzalnym, co sugeruje istotny wpływ zaburzeń hormonalnych na patogenezę schorzenia.

Objawy BMS

Charakterystyczne cechy BMS obejmują:

1. uczucie pieczenia, palenia, mrowienia w języku (najczęściej jego przedniej części), podniebieniu twardym lub wargach,
2. brak zmian w badaniu klinicznym jamy ustnej,
3. objawy nasilające się w ciągu dnia,
4. uczucie suchości w ustach, zmiany smaku (dysgeuzja),
5. współistniejące zaburzenia lękowo-depresyjne u części pacjentów.

Jak rozpoznać zespół pieczenia jamy ustnej? Kryteria diagnostyczne i różnicowanie

Zgodnie z klasyfikacją Międzynarodowego Towarzystwa Bólu (IASP) oraz aktualizacją w ICD-11, BMS zaliczany jest do przewlekłych pierwotnych zespołów bólowych jamy ustnej i twarzy. Wyróżnia się:

1. BMS pierwotny (idiopatyczny) – bez uchwytnej przyczyny organicznej,
2. BMS wtórny – związany z możliwą przyczyną taką jak niedobory pokarmowe, infekcje, choroby układowe lub efekty uboczne leków.

Kryteria diagnostyczne wg ICHD-3 (International Classification of Headache Disorders):

1. Codzienne uczucie pieczenia przez ponad 2 godziny dziennie, przez przynajmniej 3 miesiące.
2. Brak klinicznie widocznych zmian błony śluzowej.
3. Wykluczenie innych przyczyn objawów.

Diagnostyka różnicowa

Konieczne jest wykluczenie szeregu schorzeń:

1. infekcje grzybicze (kandydoza) – wymaz, ocena ryzyka (stosowanie antybiotykoterapii, obecność protezy);
2. zaburzenia hormonalne – niedoczynność tarczycy, zmiany w przebiegu menopauzy;
3. niedobory żywieniowe – żelaza, witaminy B₁₂, kwasu foliowego, cynku;
4. refluks żołądkowo-przełykowy (GERD) – objawy nocne, zgaga,
5. leki – inhibitory ACE, SSRI, leki moczopędne,
6. alergie kontaktowe – testy kontaktowe (dentystyczne materiały protetyczne, pasty do zębów),
7. choroby układowe – cukrzyca, zespół Sjögrena (test Schirmera, przeciwciała ANA, SSA/SSB),
8. zaburzenia psychiczne – depresja, zaburzenia lękowe (skale HADS, BDI).

Ważne jest także wykonanie morfologii krwi obwodowej, a także oznaczenie stężenia glukozy, TSH, witaminy B₁₂, żelaza, ferrytyny, badań czynnościowych wątroby i nerek oraz badania mykologicznego z jamy ustnej.

Leczenie zespołu pieczenia jamy ustnej

Ogólne podejście do leczenia zespołu pieczenia jamy ustnej opiera się na budowaniu długoterminowej relacji z pacjentem i edukacji, a także na terapii objawowej mającej na celu poprawę jakości życia. Równie ważne jest leczenie współistniejących schorzeń, takich jak niedobory, infekcje czy zaburzenia hormonalne i psychiczne.

Leczenie farmakologiczne

1. klonazepam (podjęzykowo) – 0,25–1 mg/d, efekt przeciwbólowy i uspokajający,
2. gabapentyna / pregabalina – w bólu neuropatycznym (efekt po 2–4 tyg.),
3. kapsaicyna (płukanki lub tabletki) – zmniejszenie wrażliwości zakończeń nerwowych (działanie po 6–8 tygodniach),
4. leki przeciwlękowe (np. buspiron) – w przypadku dominujących objawów lękowych,
5. leki przeciwdepresyjne:
   • trójpierścieniowe (np. amitryptylina) – działanie przeciwbólowe i nasenne,
   • inhibitory wychwytu serotoniny i noradrenaliny (duloksetyna, wenlafaksyna).

Leczenie miejscowe

1. płukanki z lidokainą,
2. żele z benzydaminą,
3. środki nawilżające błonę śluzową (sztuczna ślina, preparaty z kwasem hialuronowym),
4. płukanki z olejkami eterycznymi (np. z mięty pieprzowej).

Psychoterapia

1. terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – skuteczna u pacjentów z lękiem i depresją,
2. techniki relaksacyjne i mindfulness, biofeedback.

Rokowanie w zespole pieczenia jamy ustnej – czy można całkowicie wyleczyć BMS?

Przebieg choroby jest przewlekły, ale w części przypadków objawy mogą ulec złagodzeniu. W badaniach obserwacyjnych 30–50% pacjentów zgłasza częściową poprawę przy odpowiednim leczeniu. Kluczowe jest zaangażowanie pacjenta i zaufanie do zespołu terapeutycznego.

Zespół pieczenia jamy ustnej – podsumowanie

Zespół pieczenia jamy ustnej to złożone, idiopatyczne zaburzenie wymagające interdyscyplinarnego podejścia diagnostyczno-terapeutycznego. Pomimo braku zmian morfologicznych, dolegliwości są realne i znacząco wpływają na jakość życia. Sukces terapii zależy od cierpliwości oraz indywidualnego dopasowania strategii leczenia do potrzeb pacjenta.