Wyszukaj w publikacjach
Retinopatia wcześniaków (ROP) stanowi jedno z najpoważniejszych powikłań wcześniactwa. Wraz ze wzrostem przeżywalności najbardziej niedojrzałych noworodków częstość jej występowania rośnie, a zakres zmian naczyniowych jest tym większy, im wcześniejsze jest urodzenie dziecka. Dlatego kluczową rolę odgrywa odpowiednio zaplanowany i konsekwentnie realizowany program monitorowania pacjentów. Aktualne polskie wytyczne podkreślają znaczenie ścisłej współpracy interdysyplinarnej, precyzyjnego określania wskazań do badań oraz konieczności informowania rodziców o dalszym nadzorze. Profesjonalna, systematyczna obserwacja jest fundamentem zapobiegania ciężkim powikłaniom oraz zapewnienia, że ewentualne leczenie zostanie wdrożone w optymalnym czasie.
Patofizjologia i obraz kliniczny retinopatii wcześniaków
Patofizjologia retinopatii wcześniaków opiera się na dwufazowym zaburzeniu rozwoju naczyń siatkówki:
- najpierw dochodzi do zahamowania prawidłowego unaczyniania po przedwczesnym porodzie;
- następnie dochodzi do patologicznej, nadmiernej neowaskularyzacji.
Kluczową rolę odgrywa w tym okresie wrażliwość niedojrzałej siatkówki na:
- zmienne stężenia tlenu,
- zaburzenia czynników wzrostu.
Obszary awaskularne stwarzają warunki do niekontrolowanej proliferacji naczyń, co prowadzi do powstawania patologicznych zmian naczyniowych oraz ryzyka progresji do ciężkich postaci choroby.
W obrazie klinicznym ROP obserwuje się zmiany zależne od stadium i strefy siatkówki, w tym:
- obecność linii lub grzebienia na granicy pomiędzy siatkówką unaczynioną i nieunaczynioną,
- patologiczne poszerzenie i krętość naczyń (choroba plus),
- tworzenie proliferacji włóknisto-naczyniowych mogących prowadzić do trakcyjnego odwarstwienia siatkówki.
Najcięższą formę stanowi agresywna tylna postać ROP, charakteryzująca się szybkim przebiegiem i lokalizacją w tylnej części dna oka. U pacjentów przedwcześnie urodzonych, niezależnie od obecności ROP, częściej obserwuje się również:
- niedowidzenie,
- zez,
- wady refrakcji.
Podkreśla to potrzebę ścisłego nadzoru okulistycznego.
Jak rozpoznać ROP?
Rozpoznanie retinopatii wcześniaków opiera się na systematycznym badaniu okulistycznym wykonywanym przez specjalistów doświadczonych w diagnostyce ROP i posługujących się aktualną międzynarodową klasyfikacją choroby.
Podczas badania, po uprzednim rozszerzeniu źrenic i zapewnieniu monitorowania stanu ogólnego dziecka, określane są strefa zajęcia siatkówki oraz stadium zmian – co pozwala sklasyfikować retinopatię i ocenić, czy istnieją wskazania do leczenia.
W przypadku zmian kwalifikujących się do terapii zalecana jest dokumentacja fotograficzna dna oka. Rozpoznanie ROP wymaga więc precyzyjnej oceny morfologii siatkówki i jej naczyń, a także ścisłego przestrzegania harmonogramu badań kontrolnych, których częstotliwość zależy od stopnia dojrzałości unaczynienia i dynamiki zmian.
Postacie retinopatii wcześniaków i zalecane postępowanie
| Postać ROP | Zalecane postępowanie |
|---|---|
łagodna ROP (stadium 1–2, bez cech wysokiego ryzyka) | ścisła obserwacjakontrole co 1–3 tygodnie (zależnie od strefy, stadium i unaczynienia siatkówki)obserwacja do pełnego unaczynienia strefy III lub regresji zmian |
ROP typu 1 (wysokiego ryzyka progresji) | pilne leczenie w ciągu ≤72 godzin od rozpoznaniaterapia z wyboru: fotokoagulacja laserowa obwodowej, awaskularnej siatkówki |
tylna postać ROP (np. APROP) | natychmiastowe leczeniemożliwość zastosowania anty-VEGF, szczególnie w przypadkach trudności z wykonaniem laseroterapiiczęsto konieczne intensywne monitorowanie ze względu na szybki przebieg |
ROP z trudnością w wykonaniu fotokoagulacji (np. przymglenia ośrodków optycznych, brak możliwości rozszerzenia źrenicy) | alternatywnie lub uzupełniająco: iniekcje doszklistkowe anty-VEGFw wybranych przypadkach leczenie łączone (laser + anty-VEGF) |
ROP z trakcyjnym odwarstwieniem siatkówki (stadium 4A, 4B, 5A) | witrektomia (czasem z usunięciem soczewki)zastrzeżenie: rokowanie gorsze w najbardziej zaawansowanych stadiach |
każda postać ROP po leczeniu lub regresji | długoterminowa obserwacja okulistycznanadzór pod kątem: krótkowzroczności, zeza, niedowidzenia, późnych odwarstwień siatkówkiinformowanie rodziców o konieczności bezwzględnego przestrzegania kontroli |
Rokowanie u pacjentów z retinopatią wcześniaków
Rokowanie u pacjentów z retinopatią wcześniaków jest silnie uzależnione od:
- zaawansowania choroby w momencie rozpoznania,
- szybkości wdrożenia leczenia,
- współistniejących powikłań wcześniactwa.
Łagodne postacie ROP (stadium 1–2, bez cech choroby plus) zazwyczaj ulegają samoistnej regresji i pozwalają na uzyskanie prawidłowej lub prawie prawidłowej ostrości wzroku, choć nawet w tej grupie wzrasta ryzyko późniejszych wad refrakcji.
W postaciach wymagających leczenia, odpowiednio wczesna fotokoagulacja obwodowej, awaskularnej siatkówki lub zastosowanie terapii anty-VEGF pozwalają w większości przypadków na stabilizację obrazu anatomicznego siatkówki i ograniczenie ryzyka odwarstwienia, jednak u znacznej części pacjentów utrzymują się różnego stopnia zaburzenia widzenia, w tym krótkowzroczność, zez czy niedowidzenie.
W zaawansowanych stadiach z częściowym lub całkowitym trakcyjnym odwarstwieniem siatkówki, mimo leczenia operacyjnego, odsetek niekorzystnych wyników anatomicznych i funkcjonalnych pozostaje wysoki, a znaczna grupa dzieci osiąga jedynie bardzo ograniczoną ostrość wzroku lub pozostaje niewidoma.
Niezależnie od przebiegu ostrej fazy ROP, pacjenci wymagają wieloletniego, często dożywotniego nadzoru okulistycznego ze względu na zwiększone ryzyko późnych powikłań siatkówkowych, jaskry, zaćmy oraz konieczność wczesnego wykrywania i leczenia amblyopii.
