Pielęgnacja skóry u dorosłych pacjentów z nietrzymaniem moczu

Według opracowanej przez Departament Analiz i Strategii Ministerstwa Zdrowia Mapy Potrzeb Zdrowotnych na lata 2022-2026, schorzenia układu moczowo-płciowego stanowią drugą największą (po chorobach tkanki łącznej i układu mięśniowo-szkieletowego) grupę chorób w Polsce. Jedną z najczęstszych przyczyn zgłaszania się pacjentów do poradni jest nietrzymanie moczu (NTM), które znacznie zaburza codzienne funkcjonowanie – nie tylko utrudnia utrzymanie higieny, niejednokrotnie wymagając stosowania pieluch (co może prowadzić do podrażnienia skóry), ale też ogranicza aktywność zawodową i życie towarzyskie. 

Szacuje się, że NTM dotyka co najmniej 2,5 mln Polaków, a wraz ze zmianą struktury demograficznej liczba ta będzie się nieuchronnie zwiększać [1]. Jak skutecznie pomagać tej grupie pacjentów?

Przyczyny nietrzymania moczu

Inkontynencja moczu może być spowodowana wieloma nieprawidłowościami anatomicznymi lub fizjologicznymi, często związanymi ze starzeniem się tkanek organizmu. Podstawowy podział obejmuje:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu – wyciek przy zwiększonym ciśnieniu w jamie brzusznej (np. podczas wysiłku fizycznego, kichania) w związku z nadmierną ruchomością szyi pęcherza oraz cewki moczowej lub niewydolności jej zwieracza zewnętrznego; dominuje u kobiet, może towarzyszyć mu obniżenie narządów miednicy;
• naglące nietrzymanie moczu – wyciek poprzedzony jest uczuciem parcia naglącego w wyniku nadreaktywności pęcherza moczowego lub niskiej podatności jego ścian; stanowi najczęstszą przyczynę NTM u mężczyzn;
• mieszane nietrzymanie moczu – kombinacja typu wysiłkowego i naglącego; mimowolne oddawanie moczu związane jest z nagłą potrzebą mikcji podczas kaszlu, kichania, wysiłku fizycznego itp.;
• z przepełnienia (paradoksalne) – wyciek w momencie przepełnienia pęcherza, do którego doszło wskutek niewydolności mechanizmu jego opróżniania (nadczynność mięśnia wypieracza, przeszkoda w odpływie moczu);
• pozazwieraczowe – stałe oddawanie moczu z ominięciem sprawnego czynnościowo mechanizmu zwieraczowego cewki; może wystąpić, gdy obecna jest przetoka lub wady rozwojowe [1, 2].

Prowadzenie pacjenta z nietrzymaniem moczu należy zacząć od próby ustalenia przyczyny tego problemu oraz modyfikacji stylu życia w postaci normalizacji masy ciała, (poprzez optymalizację diety i zadbanie o regularną aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności), a także wyeliminowania używek (alkoholu i nikotyny). Przydatne może okazać się również wdrożenie wykonywanych pod okiem fizjoterapeuty ćwiczeń mięśni dna miednicy, w tym metodą biofeedbacku i elektrostymulacji [1, 2].

Postępowanie farmakologiczne w przypadku wysiłkowego nietrzymania moczu zakłada stosowanie off-label leków zwiększających napięcie zwieracza zewnętrznego cewki: duloksetyny lub agonistów receptorów α-adrenergicznych, np. efedryny, pseudoefedryny, midodryny, ewentualnie wpływającej na czynność mięśnia wypieracza estrogenoterapii dopochwowej. Niestety, skuteczność tych preparatów jest ograniczona. Lepsze efekty udaje się natomiast uzyskać u chorych z naglącym nietrzymaniem moczu, którzy przyjmują antagonisty receptora muskarynowego (np. oksybutynina, tolterodyna, solifenacyna, fezoterodyna – hamują powstawanie skurczów mięśnia wypieracza) lub agonisty receptora β3-adrenergicznego (np. mirabegron – powoduje rozkurcz pęcherza) [1, 2, 3].

Jeśli efekty postępowania zachowawczego nie są zadowalające, należy rozważyć leczenie zabiegowe, np. iniekcje okołocewkowe czy podwieszenie narządów miednicy [1, 2, 3].

Pieluszkowe zapalenie skóry jako powikłanie nietrzymania moczu

Niestety, zdarza się, że leczenie nie przynosi zadowalających efektów lub w związku z występowaniem chorób współistniejących w ogólnie nie udaje się go rozpocząć. Konieczne może się wówczas okazać noszenie pieluch. Należy wtedy pamiętać o odpowiedniej pielęgnacji, tj.:

• o prawidłowym dobraniu rozmiaru wyrobu chłonnego i materiału, z którego jest on wykonany;
• o częstym zmienianiu pieluchy – minimum co 2-3 godziny;
• o właściwej higienie okolicy moczowo-płciowej;
• o unikaniu stosowania drażniących zasypek i pudrów;
• zabezpieczaniu skóry przed czynnikami uszkadzającymi, np. poprzez stosowanie podczas każdej zmiany pieluchy kremów barierowych z dodatkiem tlenku cynku, np. Sudocrem [4, 5].

W przeciwnym razie istnieje ryzyko naruszenia bariery ochronnej skóry przez drażniący mocz, a tym samym rozwinięcia pieluszkowego zapalenia skóry, które zazwyczaj przyjmuje postać ognisk rumieniowo-grudkowych z powierzchniowym złuszczaniem naskórka. Zmianom może towarzyszyć ból, świąd i pieczenie, co jeszcze bardziej obniża jakość życia pacjentów. Dodatkowo, może dojść wtedy do powstania nadżerek i nadkażeń bakteryjnych lub grzybiczych. Niezbędne jest wówczas wdrożenie miejscowej terapii przeciwdrobnoustrojowej (w pierwszym przypadku stosuje się najczęściej mupirocynę lub kwas fusydowy; w drugim: klotrimazol, ekonazol, mykonazol) [4, 6].

Podstawą leczenia niepowikłanego pieluszkowego zapalenia skóry jest próba odbudowy bariery naskórkowej. Poza wymienionymi wcześniej standardowymi zaleceniami, które obowiązują wszystkich pacjentów stosujących wyroby chłonne, wskazane jest:

• zwrócenie jeszcze większej uwagi na delikatność podczas czynności higienicznych (stosowanie nawilżanych chusteczek niezawierających czynników drażniących, unikanie pocierania skóry);
• zapewnienie wentylacji – wyznaczenie okresów w ciągu dnia bez stosowania pieluchy;
• smarowanie zmienionej chorobowo skóry emolientami i preparatami zawierającymi tlenek cynku (np. Sudocrem) [4, 6, 7, 9].

U pacjentów z trudno gojącymi się lub nawracającymi zmianami skórnymi znaczną poprawę może przynieść włączenie do planu pielęgnacji odpowiednich kosmetyków, przede wszystkim emulsji typu woda w oleju (np. Sudocrem), która będzie pełnić funkcję barierową. Efektywność wspomnianego preparatu wynika m.in. z zawartości lanoliny, która zabezpiecza przed wysuszeniem, a także tlenku cynku o udowodnionym działaniu przeciwzapalnym, antybakteryjnym, przeciwświądowym i przyspieszającym gojenie. Wykazano, że taka interwencja jest w pełni bezpieczna i nie powoduje działań niepożądanych, a zatem dobrą praktyką może być również profilaktyczne stosowanie tego typu preparatów [6, 7, 8, 9].

Podsumowanie

W związku ze starzeniem się społeczeństwa, lekarze podstawowej opieki zdrowotnej coraz częściej będą zajmować się pacjentami cierpiącymi z powodu nietrzymania moczu. Niezwykle istotne jest zapewnienie im kompleksowej opieki i edukacji, co pozwoli zminimalizować ryzyko wystąpienia powikłań ewentualnego stosowania wyrobów chłonnych. U chorych z pieluszkowym zapaleniem skóry należy prowadzić regularną pielęgnację z wykorzystaniem delikatnych środków higienicznych. Dodatkowo, pomocne nie tylko w odbudowie bariery ochronnej skóry, ale również w celu zapobieżenia powstania jej uszkodzeń, mogą okazać się specjalnie przeznaczone do tego kremy, np. Sudocrem.