Miejscowe preparaty złożone i ich rola w leczeniu nadkażeń skóry

Szacuje się, że w Polsce na choroby skóry cierpi nawet 5 milionów osób [1]. W badaniu przeprowadzonym w Instytucie Dermatologii w Krakowie w 2012 roku opisano, iż “co trzeci dorosły Polak choruje lub chorował w przeszłości na choroby skóry.” [2] Ponadto, rozprzestrzeniające się zmiany skórne z towarzyszącym pieczeniem i świądem ulegające nadkażeniom bakteryjnym lub grzybiczym mogą być początkowym objawem chorób układu pokarmowego, obniżonej odporności organizmu czy chorób ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca [3]. Zmiany skórne są zatem problemem powszechnym, często spotykanym w codziennej praktyce lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i wymagającym zastosowania skutecznego i bezpiecznego leczenia. 

Atopowe zapalenie skóry 

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest najczęstszą dermatozą wieku dziecięcego,  diagnozowaną u 17-24% pacjentów pediatrycznych, a częstość tej choroby u osób dorosłych wynosi 1-3% [4]. Jest to zatem jednostka chorobowa, z którą lekarze pierwszego kontaktu będą z dużym prawdopodobieństwem mieli do czynienia w swojej praktyce zawodowej. AZS jest dermatozą zapalną charakteryzującą się przewlekłym, nawracającym stanem zapalnym skóry związanym z zaburzeniem czynności bariery skórno-naskórkowej. Objawia się suchością i silnym świądem skóry, a także zmianami nazywanymi wypryskiem atopowym, różniącymi się morfologią w zależności od wieku pacjenta. Istotnym elementem obrazu klinicznego AZS są wtórne infekcje skóry, zaostrzające uciążliwe dla pacjenta objawy choroby. Zmiany skórne w AZS mogą ulec nadkażeniom i wymagają one włączenia leczenia preparatami działającymi zarówno  przeciw drobnoustrojom, jak i przeciwzapalnie. 

Najczęstszym bakteryjnym czynnikiem etiologicznym nadkażeń skóry w AZS jest gronkowiec złocisty (S. aureus) [3]. Na skórze pacjenta obserwuje się wtedy nasilone sączenie się zmian wypryskowych i charakterystyczne ciemnożółte strupy. Grzybicze nadkażenia zmian skórnych w AZS spowodowane są najczęściej dermatofitami (Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton) oraz grzybami drożdżopodobnymi (Candida spp., Malassezia spp.) [5]. Z uwagi na znaczne upośledzenie bariery skórno-naskórkowej w przebiegu AZS, nadkażenie bakteryjne często współwystępuje z grzybiczym. W takiej sytuacji leczeniem z wyboru jest zastosowanie miejscowego preparatu złożonego. Zastosowanie leku wieloskładnikowego zmniejsza potrzebę jednoczesnego stosowania różnych preparatów, a tym samym powinno poprawiać przestrzeganie zaleceń lekarskich przez pacjentów (tzw. compliance). 

Pieluszkowe zapalenie skóry 

Pieluszkowe zapalenie skóry (PZS) jest dermatozą wieku wczesnodziecięcego,  objawiającą się stanem zapalnym skóry w miejscu przylegania pieluchy. Związane jest z narażeniem bariery ochronnej, jaką jest skóra, na działanie enzymów kałowych, długotrwałą wilgoć i ciepło [3]. Zmiany skórne w przebiegu PZS to najczęściej grudki i pęcherzyki, niekiedy lichenizacja i łuszczenie. Odpowiedzialne za te zmiany są w większości drożdżaki z rodzaju Candida spp. Często pieluszkowemu zapaleniu skóry towarzyszy infekcja spowodowana bakteriami z rodzaju Staphylococcus spp., charakteryzująca się pękaniem i łuszczeniem skóry [3]. 

Pierwotna profilaktyka PZS obejmuje pielęgnację skóry dziecka - dokładne mycie i utrzymywanie jej w suchości. W momencie rozwoju zmian zapalnych rekomendowane jest włączenie leczenia preparatem złożonym zawierającym hydrokortyzon, natamycynę i neomycynę. 

Cukrzyca 

Cukrzyca jest chorobą, w której zaburzony metabolizm glukozy uszkadza proces fagocytozy i osłabia funkcję obronną leukocytów, co przyczynia się do znacznie częstszego, niż w populacji ogólnej, występowania grzybicy skóry u pacjentów na nią chorujących [3]. Najczęściej zakażenia skóry spowodowane są przez grzyby z rodzaju Candida spp. [3]. Zmiany o morfologii wyprzeń zlokalizowane są najczęściej w fałdach skórnych. W celu profilaktyki nadkażeń bakteryjnych zmian i zahamowania stanu zapalnego spowodowanego grzybicą stosuje się preparat złożony z hydrokortyzonu, natamycyny i neomycyny. 

Miejscowe preparaty złożone

W przypadku wtórnej infekcji mieszanej konieczne jest zastosowanie preparatu łączącego substancję przeciwzapalną z miejscowym antybiotykiem i lekiem przeciwgrzybiczym. Za bezpieczne uważa się połączenie hydrokortyzonu, neomycyny i natamycyny. W Polsce jedynym dostępnym lekiem o takim składzie jest Pimafucort [6].

Zawarty w nim hydrokortyzon jest glikokortykosteroidem, który zmniejsza przepuszczalność naczyń i hamuje uwalnianie mediatorów zapalnych [3], dzięki czemu redukuje proces zapalny występujący w skórze. Jest to lek zaliczany do grupy I wg europejskiej klasyfikacji miejscowo stosowanych kortykosteroidów w zależności od siły ich działania [7], co oznacza, że jest to substancja sporadycznie powodująca działania niepożądane i bezpieczna do stosowania również u dzieci [6]. 

Neomycyna jest antybiotykiem aminoglikozydowym o szerokim spektrum działania [7] działającym bakteriobójczo na bakterie Gram (+) i Gram (-), zwłaszcza pałeczki Gram (-) z rodziny Entorobacteriaceae, Acinetobacter, prątki gruźlicy, a także gronkowce [8]. 

Natamycyna jest fungistatykiem. Działa na grzyby z rodzaju Candida oraz niektóre pleśnie, dermatofity i pierwotniaki. Spośród wszystkich antybiotyków polienowych natamycyna ma najszersze spektrum działania miejscowego [9] i nie powoduje narastania oporności [6]. 

Pimafucort jest preparatem zarówno skutecznym, jak i bezpiecznym w leczeniu wtórnych zakażeń skóry. Może być z sukcesem stosowany przez lekarzy pierwszego kontaktu w leczeniu nadkażeń mieszanych skóry na podłożu wielu chorób populacyjnych u pacjentów w każdym wieku. Rozpoczęcie leczenia preparatem złożonym z hydrokortyzonu, natamycyny i neomycyny przed skierowaniem pacjenta do poradni dermatologicznej nie wymaga zlecenia badań mikrobiologicznych [6] i jest rekomendowanym postępowaniem lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. 

Referencje

• J. Morga, Dermatolodzy: 5 mln osób z chorobami skóry spychanych w Polsce na margines, [w:] serwis PAP poświęcony polskiej nauce – naukawpolsce.pap.pl [dostęp 2021-04-18].
• R. Śpiewak, Częstotliwość występowania chorób skóry w losowej grupie dorosłych Polaków. Estetologia Medyczna i Kosmetologia 2012, nr 2(2), s. 52
• Gwiazdowska, M. Preparat łączony hydrokortyzonu, natamycyny i neomycyny w miejscowym leczeniu infekcji grzybiczych w praktyce lekarza POZ. Świat Medycyny i Farmacji, nr 9 (184) 2016.
• Cichocka-Jarosz E., Atopowe Zapalenie Skóry [w:] podyplomie.pl [dostęp 2021-04-18]
• Adamska K., Adamski W., Wachal M., Jak leczyć zakażenia grzybicze u chorych na atopowe zapalenie skóry? [w:] podyplomie.pl [dostęp 2021-04-18]
• Pimafucort® - materiały handlowe LEO Pharma
• Baran, E., Baran, W. Pimafucort®. Nowe spojrzenie na dobrze znany lek. Mikologia Lekarska 2011, 18 (2): 100-101
• Dzierżanowska, D. Antybiotykoterapia praktyczna., Wydanie V, Bielsko-Biała,  α-medica press, 2009