Nacinanie krocza podczas porodu – aktualne zalecenia i kontrowersje

Nacinanie krocza (episiotomia) przez dziesięciolecia stanowiło niemal rutynowy element porodu pochwowego. Współczesne wytyczne redefiniują jednak jego miejsce w opiece okołoporodowej. Zmiana podejścia z interwencyjnego na selektywne wynika z rosnącej liczby danych naukowych, które wskazują, że korzyści rutynowego nacinania są ograniczone, a ryzyko powikłań – realne.

Standard organizacyjny opieki okołoporodowej w Polsce

Aktualne rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2023 r. jasno określa, że każda interwencja podczas porodu, w tym nacięcie krocza, powinna być uzasadniona medycznie i poprzedzona uzyskaniem świadomej zgody rodzącej. Standard promuje ochronę krocza oraz minimalizowanie interwencji położniczych, jeśli nie istnieją ku nim wyraźne wskazania.

Dokument podkreśla również znaczenie edukacji prenatalnej, pozycji wertykalnych i spontanicznego parcia – elementów zmniejszających potrzebę nacięcia.

Wskazania do episiotomii

Nacięcie krocza pozostaje procedurą medycznie uzasadnioną w określonych sytuacjach klinicznych. Wykonuje się ją wyłącznie wtedy, gdy istnieją realne przesłanki do interwencji. Najczęstsze wskazania obejmują:

• poród instrumentalny – szczególnie z użyciem próżniociągu lub kleszczy;
• nagłe zagrożenie życia płodu wymagające szybkiego zakończenia porodu;
• sztywne, mało elastyczne tkanki krocza u pierworódek;
• nietypowe ułożenie główki płodu utrudniające kontrolowane rozciąganie tkanek;
• sytuacje kliniczne z dużym ryzykiem pęknięcia III–IV stopnia, mimo prawidłowego prowadzenia porodu.

Celem wykonania episiotomii jest wówczas przyspieszenie wydobycia dziecka i ograniczenie niekontrolowanego pęknięcia krocza.

Nie ma natomiast dowodów, że rutynowe nacinanie chroni przed ciężkimi uszkodzeniami dna miednicy. Nieprawidłowo wykonane cięcie może wręcz zwiększać ryzyko urazu zwieracza odbytu, bólu krocza po porodzie czy późniejszych zaburzeń funkcji seksualnej.

Edukacja i przygotowanie kobiet do porodu

Istotną rolę w ograniczaniu częstości episiotomii odgrywa edukacja prenatalna. Regularne zajęcia w szkołach rodzenia, nauka świadomego parcia, ćwiczenia dna miednicy i masaż krocza zwiększają elastyczność tkanek oraz zmniejszają ryzyko konieczności nacięcia.

Równie ważna jest komunikacja między pacjentką a zespołem położniczym – jasne omówienie oczekiwań, planu porodu i możliwości niefarmakologicznych metod ochrony tkanek zwiększa poczucie bezpieczeństwa i współpracy w trakcie porodu.

Negatywne skutki nacinania krocza

Choć episiotomia może być konieczna, wiąże się z realnym ryzykiem powikłań, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Najczęstsze niepożądane skutki to:

• ból i obrzęk rany utrudniający poruszanie się i karmienie;
• infekcje lub rozejście szwów, wydłużające proces gojenia;
• bliznowacenie i dyspareunia (ból podczas współżycia);
• zaburzenia funkcji dna miednicy – nietrzymanie gazów lub stolca przy nieprawidłowym zszyciu;
• długofalowy lęk przed kolejnym porodem i obniżenie jakości życia seksualnego.

Coraz więcej badań zwraca uwagę, że nawet prawidłowo wykonana episiotomia może wpływać na komfort i zdrowie pacjentki. Dlatego każda decyzja o nacięciu powinna być poprzedzona próbą ochrony krocza i rozmową z rodzącą.

Kierunek międzynarodowych rekomendacji

Nowoczesne położnictwo dąży do ograniczenia częstości episiotomii i jej wykonywania wyłącznie w uzasadnionych przypadkach. Kluczowe znaczenie ma prawidłowa technika nacięcia – mediolateralna, wykonywana w odpowiednim momencie drugiego okresu porodu, z zachowaniem aseptyki i właściwego szycia.

Mimo obowiązujących standardów i wyraźnych rekomendacji ograniczania interwencji, częstość episiotomii w Polsce wciąż pozostaje wysoka. Według dostępnych analiz, odsetek nacięć krocza w polskich szpitalach waha się od 40 do nawet 60% wszystkich porodów pochwowych (dane z lat 2020–2022), podczas gdy w krajach Europy Zachodniej wartości te zwykle nie przekraczają 10–20% (WHO, 2018) [2].

W ośrodkach, które konsekwentnie wdrażają programy ochrony krocza i szkolenia dla personelu, odsetek episiotomii spada nawet poniżej 15%. Tak duże zróżnicowanie odzwierciedla różnice w kulturze położniczej, poziomie doświadczenia personelu oraz w dostępności nowoczesnych metod przygotowania do porodu.