Wystawianie recept przez lekarza na zwolnieniu – lekarze i prawnicy mają wątpliwości

Rozmowa z mec. Aleksandrą Kosiorek, radcą prawnym z Kancelarii Kosiorek - Konieczny s.c.

– Co jakiś czas, już od lat, środowisko lekarskie rozgrzewa dyskusja o możliwości wystawiania recept pro familiae i pro auctore przez lekarza, który sam znajduje się na tzw. zwolnieniu lekarskim, czyli w okresie tymczasowej niezdolności do pracy. Cyklicznie, w różnych rejonach Polski pojawiają się informacje o kwestionowaniu tego uprawnienia przez ZUS. W czym tkwi problem?

Co do zasady, nie ma kontrowersji dotyczących wystawiania przez lekarza recept pro familiae i pro auctore, ponieważ ustawa - art. 95b ust. 3 ustawy z 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2301 z późn. zm.) wprost stanowi, że możliwie jest wystawienie recept dla osoby wystawiającej („pro auctore”), a także dla małżonka, osoby pozostającej we wspólnym pożyciu, krewnych lub powinowatych w linii prostej, a w linii bocznej do stopnia pokrewieństwa między dziećmi rodzeństwa osoby wystawiającej („pro familiae”). Problem pojawia się jednak, jeśli receptę lub zaświadczenie o tymczasowej niezdolności do pracy chciałby wystawić lekarz, który sam w danej chwili jest tymczasowo niezdolny do pracy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych uprawnienie to kwestionuje, wskazując między innymi na obowiązek powstrzymania się od wykonywania pracy w trakcie choroby. Z art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2780), wynika bowiem wprost, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Stanowisko ZUS-u o tej treści jest prezentowane konsekwentnie i niezmiennie, zarówno w wydawanych decyzjach, jak i w odpowiedziach na zapytania. Tymczasem ze stanowiskiem tym nie zgadza się przynajmniej część prawników zajmujących się prawem medycznym i chyba niemal wszyscy lekarze.

– Jakie wątpliwości w tej kwestii mają prawnicy? 

Wystawianie recept pro familiae i pro auctore jest integralnym i niepodważalnym elementem wykonywania zawodu lekarza. Trudno wyobrazić sobie jednocześnie sytuację, w której to szczególne uprawnienie byłoby bardziej potrzebne niż właśnie w trakcie choroby. Jednocześnie – ponieważ ZUS podkreśla, że wystawianie recept jest elementem wykonywania zawodu lekarza, to czy takie samo stanowisko zajmuje wobec wystawiania recept pro auctore przez farmaceutów? Kwestia tego, co w istocie jest aktywnością zawodową, była niejednokrotnie przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Zdaniem Sądu Najwyższego nie każda aktywność zawodowa powoduje utratę prawa do świadczeń należnych na wypadek niezdolności do pracy. Jeżeli aktywność taka ogranicza się do wykonywania sporadycznych czynności zarządzających (np. podpisania dokumentów przygotowanych przez zatrudnionych pracowników), to nie może być mowy o prowadzeniu działalności zarobkowej skutkującej pozbawieniem prawa do świadczeń z ZUS. Sąd Najwyższy podkreślił jednocześnie, że za wykorzystanie zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem, uważa się nieprzestrzeganie wskazań lekarskich, np. nakazu leżenia w łóżku czy zakazu wykonywania różnych prac domowych, czyli to, co nie prowadzi do odzyskania przez ubezpieczonego zdolności do pracy.

– Widać wyraźną sprzeczność pomiędzy orzecznictwem a stanowiskiem ZUS-u. 

Tak. Z odpowiedzi udzielanych przez ZUS wynika bowiem, że dopuszcza on „zwykłe czynności dnia życia codziennego oraz czynności związane z jego [lekarza] stanem zdrowia, np. chory może udać się na wizytę do lekarza”, które jest daleko bardziej restrykcyjne niż ugruntowana linia orzecznicza sądów. Widzimy bowiem wyraźną logiczną sprzeczność w pozwoleniu lekarzowi na udanie się na wizytę do innego lekarza, a jednocześnie zabranianiu wystawiania w tym samym okresie recepty pro auctore. Niemniej, problem rozbieżności interpretacji na pewno istnieje. 

– Jeżeli Zakład Ubezpieczeń Społecznych dotrze do informacji, że lekarz wystawiał sobie lub rodzinie recepty podczas własnej niezdolności do pracy, możliwe jest, że zakwestionuje zasadność orzeczenia tej niezdolności do pracy i taki lekarz zostanie ukarany. Co mu grozi? 

Wówczas może dojść do upadku podstawy wypłacania zasiłku chorobowego za ten okres i żądania zwrotu wypłaconej sumy pieniężnej. Lekarzowi w takim postępowaniu zostanie doręczona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którą ma on prawo zaskarżyć. Warto próbować, dopiero bowiem przed sądem otwiera się możliwość przeanalizowania dogłębnie tego zagadnienia, z uwzględnieniem podstaw wykonywania zawodu lekarza i zasad logiki, a tym samym być może – ustalenia trwałej linii orzeczniczej przeciwnej stanowisku ZUS-u.

Redakcja Remedium wystąpiła do ZUS-u z prośbą o jasne stanowisko w sprawie wystawiania recept przez lekarza na zwolnieniu lekarskim. Temat będziemy kontynuować.