Stanowisko ZUS dotyczące wystawiania recept pro auctore i pro familiae w czasie zwolnienia lekarskiego

Lekarze w mediach społecznościowych informowali, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nałożył karę na lekarza, który, będąc na zwolnieniu lekarskim, wystawił e-receptę. Medycy domagali się stanowiska ZUS w tej sprawie. Znamy szczegóły. 

Czy lekarz przebywający na zwolnieniu lekarskim może wystawiać recepty pro auctore lub pro familiae i czy zachowuje wówczas prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia? Takie pytanie wysłaliśmy do ZUS. Po kilku tygodniach otrzymaliśmy odpowiedź, którą ZUS wysłał również do Naczelnej Rady Lekarskiej, która też domagała się jednoznacznego stanowiska w tej sprawie. 

Z nadesłanego pisma wynika, że "zgodnie z przepisami, ubezpieczony, który wykonuje pracę zarobkową w okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystuje zwolnienie lekarskie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia”. Zasiłek chorobowy nie przysługuje w razie stwierdzenia choćby jednej z wymienionych okoliczności.

Lekarz leczący, wystawiając zwolnienie lekarskie, stwierdza niezdolność do pracy z powodu choroby na okres, w którym ubezpieczony ze względu na jego stan zdrowia powinien powstrzymać się od wykonywania pracy. Niezależnie od wskazań lekarskich zawartych w zwolnieniu lekarskim (chory musi leżeć, albo chory może chodzić), osoba niezdolna do pracy z powodu choroby może wykonywać w okresie orzeczonej niezdolności do pracy jedynie zwykłe czynności życia codziennego oraz czynności związane z jej stanem zdrowia, np. udać się na wizytę lekarską, na zabiegi lecznicze 

– czytamy w stanowisku ZUS. 

ZUS ma uprawnienia do kontrolowania ubezpieczonych 

Jak podkreśla ZUS, instytucja ta jest uprawniona do kontrolowania ubezpieczonych w zakresie prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy zgodnie z ich celem oraz do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do sprawdzania, czy osoba przebywająca na zwolnieniu lekarskim nie świadczy pracy lub też czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem. Jeżeli zostanie stwierdzona choćby jedna z wymienionych okoliczności, oddział ZUS wydaje decyzję o braku prawa do zasiłku chorobowego, od której przysługuje prawo wniesienia odwołania do sądu

 – podkreśla ZUS. 

Wystawianie recept pro auctore i pro familiae nie jest pracą zarobkową

Zdaniem ZUS, "wystawianie recept pro auctore i pro familiae nie jest pracą zarobkową, zatem nie zachodzą okoliczności uzasadniające odmowę prawa do zasiłku chorobowego z powodu wykonywania pracy zarobkowej. Jednak fakt wykonywania przez ubezpieczonego pracy nieodpłatnej może skutkować utratą prawa do zasiłku na podstawie przesłanki wymienionej w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej – wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem.” Jak wyjaśnia ZUS, przez wykorzystywanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem należy rozumieć wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy.

O ile praca zarobkowa odnosi się do ekonomicznej strony życia człowieka, to wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem może dotyczyć każdej działalności ubezpieczonego. Przesłanka ta koncentruje się na relacji między sposobem zachowania ubezpieczonego a celem zwolnienia od pracy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2013 r. "wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy zawsze stanowi wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem, którym jest odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy. W jego osiągnięciu przeszkodą może być zarówno wykonywanie pracy zarobkowej (co przesądził ustawodawca), jak i inne zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję”

 – czytamy. 

ZUS wymienia, że w świetle orzecznictwa sądów powszechnych oraz sądów administracyjnych np. wyjazd zagraniczny, który był realizacją zaleceń lekarskich (np. psychiatry), nie może zostać uznany za wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego zgodnie z jego celem. "Okoliczność, że tego typu wyjazd zagraniczny sprzyja procesowi leczenia, jest z punktu widzenia omawianych regulacji obojętna. Istotne jest bowiem to, czy tego rodzaju zachowanie mieści się w ramach dopuszczalnych czynności (...) podczas korzystania ze zwolnienia lekarskiego. Innymi słowy, pewne zachowania mogą być niezgodne z celem zwolnienia lekarskiego, mimo tego, że pozostają w zgodzie z procesem leczenia” – głosi wyrok NSA.

Jak wyjaśnia ZUS, "czym innym jest okoliczność potwierdzenia niezdolności do pracy poprzez wystawienie zwolnienia lekarskiego, a czym innym sama diagnoza lekarska dokonana przez lekarza, jak również zalecony proces leczenia”. I zaznacza, że jeśli z opinii lekarza orzecznika ZUS wynika, że wykonywane przez ubezpieczonego czynności nie wpłynęły na pogorszenie jego stanu zdrowia, ale stanowią one rozszerzenie "czynności niezbędnych życiowo", to ich wykonywanie jest niezgodne z celem zwolnienia lekarskiego.

ZUS powołuje się na przykłady z orzecznictwa sądów, które uznały, że niezgodne z celem zwolnienia lekarskiego były np.: udział w wycieczce zagranicznej – pielgrzymce do Włoch, udział w imprezie towarzyskiej czy rozrywkowej, demontaż okien w budynku należącym do spółdzielni mieszkaniowej w celu wykorzystania ich dla potrzeb własnych. Sąd uznał, że "jeśli pracownik mógł wykonywać czynności niezbędne życiowo, takie jak wyjście do apteki, na zakupy czy krótki spacer, to w sytuacji poszerzenia tych czynności o inne zbędne zajęcia, ma miejsce niezgodne z celem wykorzystanie zwolnienia lekarskiego”. ZUS przypomina też lekarzom, że czas zwolnienia lekarskiego nie jest czasem, którym można swobodnie dysponować, tak jak np. urlopem wypoczynkowym. 

ZUS będzie indywidualnie rozpatrywał każdą sprawę 

W opinii ZUS, lekarz będący na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby bądź konieczności sprawowania opieki nad chorym dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny i wystawiający receptę pro auctore i pro familiae nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego niezgodnie z przeznaczeniem. 

Ze względu na specyfikę tego rodzaju recept, wystawianych dla samego wystawiającego lub ograniczony krąg rodziny, uzasadnione jest przyjęcie, że wystawienie takich recept stanowi czynność sporadyczną. Należy jednak podkreślić, że ocena, czy w danym przypadku wykonywania przez ubezpieczonego w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pewnych czynności, szczególnie z uwagi na ich natężenie, ma zawsze charakter zindywidualizowany, zależny od okoliczności konkretnej sprawy, które determinować powinny kwalifikację danej aktywności ubezpieczonego

 – czytamy w stanowisku.