Wyszukaj w publikacjach
Wstęp
Trzecia i ostatnia część Raportu Remedium poświęcona będzie rezydentom, czyli lekarzom w trakcie szkolenia specjalizacyjnego. Tutaj znajdziecie część o nauce studentów na uczelniach medycznych - część I i lekarzy podczas stażu podyplomowego - część II.
Dobrze zdany Lekarski Egzamin Końcowy może być przepustką do rozpoczęcia upragnionej specjalizacji, jednak wiąże się to również z koniecznością przystąpienia do Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego (PES-u), który wieńczy proces szkolenia rezydenckiego. Egzamin ten, zwyczajowo przeprowadzony w formie ustnej i testowej, ma być ostateczną weryfikacją przed w pełni samodzielną pracą jako specjalista czy specjalistka.
Obecnie PES powoduje liczne spory w środowisku lekarskim. W zeszłym roku sytuacja epidemiologiczna doprowadziła do odwołania jego części ustnej. Tegoroczna sesja wiosenna przebiegała pod ogromnym znakiem zapytania. W ciągu 24 godzin została odwołana, a następnie przywrócona. Mimo licznych protestów ze strony środowiska rezydentów, Minister Zdrowia nie odwołał części ustnej egzaminu. Należy jednak zauważyć, że wpływ na tę decyzję mieli również konsultanci krajowi, którzy we wspólnym stanowisku podkreślili konieczność przeprowadzenia egzaminu w obu formach. W obronie rezydentów wziął udział m.in. prezes Naczelnej Rady Lekarskiej profesor Andrzej Matyja, który zauważył, że rezygnacja z części ustnej przyspieszyłaby wejście specjalistów na rynek ochrony zdrowia.
Utworzenie giełdy pytań do LEKu wywołało kontrowersje, również w środowisku studentów i lekarzy stażystów. Czy podobna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku bazy do PES-u? Na odpowiedź na to pytanie przyjdzie poczekać do czasu jej opublikowania, należy jednak pamiętać, że jej utworzenie było jednym z postulatów Porozumienia Rezydentów.
Czy opóźnienia w tworzeniu “bazy pytań” i zamieszanie związane z egzaminami ustnymi w dobie pandemii spędzają sen z powiek młodym lekarzom? Czy po 6 latach studiów i ponad rocznym stażu podyplomowym zmieniają się ich formy nauki?
Przekonajmy się!
Z perspektywy rezydentów
W naszym badaniu lekarze rezydenci stanowili najmniej liczną grupę respondentów - 36 osób odpowiadało za 5.1% odpowiedzi. Być może miało to związek z faktem, że proces ankietowania zbiegł się w czasie z okresem nauki i zawirowań związanych z organizacją PES-ów.
Wykres 1. Płeć - lekarze w trakcie szkolenia specjalizacyjnego
Wśród osób w trakcie szkolenia specjalizacyjnego, które wzięły udział w naszej ankiecie, większość, bo aż 61.1%, stanowiły kobiety. Czy jest to wytłumaczenie zależności, które zobrazowaliśmy na poniższym wykresie?
Wykres 2. Ile godzin tygodniowo się uczysz?
Lekarze w trakcie szkolenia specjalizacyjnego uczą się średnio przez 12.5 godzin tygodniowo. Średnia ta dla rezydentek wynosi nieco ponad 11 godzin w ciągu tygodnia, natomiast ich koledzy poświęcają na naukę prawie 14.5 godzin w tygodniu. Mediana dla całej badanej grupy wyniosła 8 godzin (u kobiet i mężczyzn było to odpowiednio 6 i 8 godzin tygodniowo). Różnica ta może wynikać z dodatkowych obowiązków, takich jak zajmowanie się dziećmi. Okres rezydentury to czas, kiedy wiele lekarek decyduje się na macierzyństwo. Na “podium” znajdują się dwaj rezydenci (60 i 54 godziny) oraz rezydentka ucząca się przez 50 godzin w tygodniu. Tak imponujące wyniki być może wynikają z nauki w trakcie urlopu. Na takie rozwiązanie decyduje się wielu rezydentów, aby sprostać przyswojeniu całości materiału obowiązującego do egzaminu.
Kiedy i z jakich źródeł uczysz się do PES-u?
Nauka do tak trudnego egzaminu nie należy do najłatwiejszych, szczególnie w dobie pandemii. Koronawirus uwidocznił obecne w polskim systemie ochrony zdrowia braki kadrowe, co może przekładać się na nadmierne obciążenie pracą rezydentów, nierzadko będących główną podporą swoich oddziałów macierzystych. W takiej sytuacji odpowiednio dobrane metody edukacyjne wydają się kluczowe w trakcie nauki pod presją czasu i zmęczenia. Z jakich źródeł uczą się rezydenci?
Wykres 3. Z jakich źródeł korzystasz (korzystałeś/-aś) podczas nauki do PES?
Jak wynika z analizy zebranych danych, większość respondentów w trakcie nauki do PES-u korzysta przynajmniej z dwóch form materiałów źródłowych. Największą popularnością (80.6%) cieszy się literatura zalecana przez Centrum Edukacji Medycznej oraz bazy i giełdy pytań, co nie jest dużym zaskoczeniem. W porównaniu do absolwentów uczących się do Lekarskiego Egzaminu Końcowego/Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego, wśród rezydentów znacznie rzadziej wybierane są popularne płatne kursy. Wśród innych źródeł zostały wymienione: strony internetowe zawierające specjalistyczną wiedzę, np. Radiopaedia, aplikacje, webinary, wytyczne oraz artykuły naukowe i inne książki (nie będące w wykazie zalecanych przez CEM). Czy opublikowanie w przyszłości bazy pytań doprowadzi do zmiany tych proporcji? Bardzo prawdopodobne, jednakże należy pamiętać, że forma egzaminu testowego oparta na giełdzie pytań może negatywnie przełożyć się na zdawalność formy ustnej. Być może decydenci powinni pomyśleć o zmianie formuły egzaminu, dążąc w kierunku trendów europejskich. Przykładem może być Europejski Egzamin Specjalizacyjny z zakresu ginekologii i położnictwa, przebiegający w dwóch etapach - testowym i praktycznym, z zastosowaniem fantomów wysokiej wierności. Egzamin ustny w obecnej formie wydaje się reliktem przeszłości, który opóźnia wejście przyszłych specjalistów na rynek ochrony zdrowia.
Wydawać by się mogło, że Państwowy Egzamin Specjalizacyjny, przełomowy dla każdego medyka, powinien być dopracowany do perfekcji w zakresie wymagań, formy oraz terminu. Co jednak zrobić, kiedy z dnia na dzień zmieniają się warunki egzaminu, tak jak miało to miejsce podczas wiosennej sesji egzaminacyjnej 2021? Nawet najlepiej zorganizowany lekarz potrzebuje czasu, by móc sprostać wymaganiom Centrum Edukacji Medycznej. Zapytaliśmy rezydentów, na jak długo przed egzaminem zaczynają naukę. Oto, jak prezentują się odpowiedzi:
Wykres 4. Na jak długo przed egzaminem zaczynasz się uczyć?
Aż 11.1% badanych uczy się na ostatnią chwilę. Ponad 25% przyswaja wiedzę regularnie, natomiast kolejne 27.8% nie potrafi określić, kiedy zaczyna powtarzać materiał. Jeśli chodzi o osoby, które podały własne odpowiedzi - mediana to rozpoczęcie nauki 12 tygodni przed egzaminem, natomiast średnia to prawie 16 tygodni przed PES-em.
Łukasz Jankowski, prezes Okręgowej Rady Lekarskiej w Warszawie, zdradził kiedyś, że na naukę do egzaminu specjalizacyjnego poświęcił 380 godzin. Osiągnięcie zadowalającego nas wyniku zazwyczaj wymaga minimum 2-3 miesięcy ciężkiej nauki. W takiej sytuacji rozwiązaniem może okazać się wzięcie urlopu. Czy rezydenci wykorzystują go przed egzaminem?
Wykres 5. Czy planujesz wziąć urlop przed podejściem do egzaminu w celu intensywnej nauki?
Tutaj bez wielkich niespodzianek - 80.6% osób zamierza wykorzystać urlop na naukę do tak ważnego egzaminu. Obecnie, biorąc pod uwagę pandemię, może przyczynić się to do znaczącego uszczuplenia kadry lekarskiej, co znacznie obciążyło moce przerobowe szpitali zarówno w 2020, jak i w 2021 roku.
Gdzie i jak lubisz się uczyć?
Praca na pełen etat w połączeniu z dyżurami dramatycznie zmniejsza ilość czasu wolnego. Przemieszczanie się (np. do biblioteki) nie zawsze jest możliwe lub opłacalne. Tak jak w przypadku studentów i stażystów, wśród rezydentów nie obserwujemy dużych zmian w kontekście preferowanego miejsca nauki.
Wykres 6. Gdzie wolisz się uczyć?
88.9% respondentów woli uczyć się w domu, 5.6% ankietowanych preferuje bibliotekę. Wśród innych miejsc jedna osoba podała kawiarnię, druga podkreśliła brak możliwości korzystania z biblioteki i z tego względu konieczność nauki w domowym zaciszu.
Kiedy zbliżają się egzaminy, zawsze warto mieć plan. Jednak osobom, które do tej pory nie wyrobiły sobie nawyku organizacji powtórek materiału, stworzenie harmonogramu może przyjść z trudem. Konieczność łączenia pracy na pełen etat z intensywną nauką może wymusić jednak zaplanowanie swoich aktywności. Co mówi ankieta? Wyniki poniżej.
Wykres 7. Czy planujesz naukę z wyprzedzeniem?
Prawie 40% lekarzy w trakcie szkolenia specjalizacyjnego nie planuje swojej nauki! Nadmiarowe w stosunku do programu specjalizacji dyżury oraz wspomniane wcześniej inne obowiązki skutecznie powstrzymują dużą część osób przed jej organizacją. Mimo to, 61.1% respondentów stara się zaplanować swój tydzień pod kątem przyswajania wiedzy.
Naukowy doping
Biorąc pod uwagę ilość materiału wymaganą do PES-u, trudno wyobrazić sobie, by rezydenci nie korzystali z substancji wspomagających naukę. Jakie używki są najbardziej popularne w tej grupie?
Wykres 8. Czy stosujesz jakieś używki w trakcie nauki?
W porównaniu do studentów i lekarzy stażystów, wśród rezydentów wzrósł udział kawy (88.9%) jako substancji wspomagającej naukę. Na drugim miejscu znalazły się odpowiedzi wpisywane przez uczestników, wymienione zostały suplementy (koenzym Q, magnez, Perceptin) oraz Yerba Mate i guarana w proszku. W przypadku papierosów obserwujemy nieznaczny wzrost w stosunku do dwóch wcześniej omawianych grup, natomiast 3 osoby deklarują, że nie korzystają z żadnych wspomagaczy.
Metody nauki
Najchętniej korzystamy z książek - jednak co dalej? Lata studiów i staż to okres, w którym klasyczne notatki są najbardziej powszechną metodą na maksymalizację efektów nauki. Podjęcie aktywności zawodowej ogranicza czas, który możemy poświęcić na tworzenie pomocy naukowych. Jakie formy materiałów edukacyjnych preferują lekarze rezydenci?
Wykres 9. Czy robisz notatki podczas nauki?
Zakreślanie w podręczniku jest najczęściej wybieraną formą notatek (66.7%). Drugie miejsce przypada ich klasycznej formie. W przypadku map myśli, które są dość czasochłonnym rozwiązaniem, obserwujemy wyraźny spadek popularności w stosunku do studentów i stażystów. Wartym zauważenia jest fakt, że to właśnie wśród lekarzy rezydentów odpowiedź “Nie robię notatek” była wybierana najrzadziej (5.6%)! Wśród innych metod respondenci wymienili: tworzenie fiszek w programie programie Ankidroid, notatki elektroniczne czy konstrukcję rozbudowanych tabel. Zachęcamy osobę, która podała odpowiedź “Tajemnica”, do zdradzenia swojego sekretu. Być może zrewolucjonizuje to tworzenie notatek wśród medyków!
Osobom, które dotarły tak daleko w procesie edukacji medycznej, nie można odmówić wytrwałości i motywacji. Dlatego też to w tej grupie respondentów najrzadziej obserwujemy korzystanie z narzędzi dyscyplinujących i motywatorów (5,6%). Wśród podanych przez te osoby przykładów są: aplikacja DinnerMode, minutnik oraz cyfrowa równowaga. W świecie, w którym jesteśmy wręcz bombardowani nieustannymi powiadomieniami, informacjami i wiadomościami, to ostatnie rozwiązanie jest szczególnie ważne.
W objęciach Morfeusza
W okresie przedegzaminacyjnym połączenie szkolenia rezydenckiego i intensywnej nauki może być szczególnie trudne. Jak funkcjonują wtedy przyszli specjaliści?
Wykres 10. Czy uważasz, że nauka zmienia Twój dobowy tryb funkcjonowania?
Aż 91.7% badanych uważa, że intensywna nauka zmienia ich dobowy tryb funkcjonowania! Przypomnijmy, w przypadku studentów i lekarzy stażystów odpowiedziało tak odpowiednio 79.6% i 76.8%. Czy najwyższy wynik wśród osób w trakcie rezydentury może być tłumaczony dłuższym czasem spędzonym w szpitalu, połączonym z dodatkową pracą poza jednostką szkoleniową?
O tym, jak ważny jest sen, nie trzeba nikomu przypominać. Jednak im więcej pracy, tym bardziej staramy się oszukać nasz organizm. Drzemki w trakcie nauki to sposób, by odzyskać trochę snu straconego w trakcie nocnej nauki do egzaminu czy intensywnego dyżuru. Czy lekarze rezydenci robią drzemki w trakcie nauki? Odpowiedź na to pytanie znajduje się na poniższym wykresie.
Wykres 11. Czy robisz drzemki w trakcie nauki?
Wśród wszystkich badanych przez nas grup, nieco ponad połowa respondentów nie ucina drzemek w trakcie nauki. W przypadku lekarzy rezydentów dotyczy to 55.6% badanych.
Jak żyją lekarze rezydenci?
Doba ma tylko 24 godziny, w trakcie których młodzi lekarze muszą pogodzić pracę, życie rodzinne i naukę. Czas wolny, w porównaniu do okresu studiów, jest mocno ograniczony. Pracownicy sektora opieki zdrowotnej powinni móc zadbać nie tylko o pacjentów, ale również o swoje własne zdrowie i życie prywatne. Czy znajdują oni choć trochę czasu dla siebie? Jak praca i nauka wpływają na zdrowie fizyczne? Przekonajmy się!
Wykres 12. Czy w związku z nauką zaniedbujesz aktywność fizyczną?
Wśród wszystkich badanych grup to lekarze rezydenci najrzadziej zaniedbują aktywność fizyczną, aż 25% badanych wybrało odpowiedź “Nie”. Oczywiście, nadal ⅔ badanych ją pomija (47.2%) lub zdecydowanie ogranicza (19.4%), jednak w porównaniu do stażystów i studentów (około 80% w każdej z tych grup) widać poprawę i zwiększenie świadomości na temat ważnej roli sportu w naszym zdrowiu fizycznym i psychicznym.
Mówi się, że 20% sukcesu to trening, pozostałe 80% stanowi dieta. Szczególnie lekarze powinni wiedzieć, jak ważny jest zdrowy tryb życia, który uwzględnia oczywiście odpowiedni jadłospis. Jednak czy sami stosują się do zaleceń? Przekonajmy się, jak intensywna nauka wpływa na nawyki żywieniowe rezydentów!
Wykres 13. Czy w trakcie okresu wzmożonej nauki zaniedbujesz zdrowe nawyki żywieniowe?
Respondenci w tym pytaniu mogli zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź. Obserwujemy tutaj kolejne “zdrowe” odwrócenie trendu. 38,9% badanych nie zaniedbuje swoich nawyków żywieniowych - przypomnijmy, że w przypadku studentów i lekarzy stażystów było to tylko 25%. Wydawać by się mogło, że z powodu ograniczeń czasowych konsumpcja przetworzonej żywności wśród rezydentów może być znacznie wyższa, jednak to właśnie rezydenci są najbardziej świadomą grupą, przynajmniej w kontekście zdrowia fizycznego. Nie bez znaczenia jest zapewne fakt, że zahartowani latami studiów młodzi lekarze potrafią uczyć się najbardziej efektywnie ze wszystkich grup medyków, co pozwala im na odpowiednie zaplanowanie posiłków w ciągu dnia.
Szkolenie specjalizacyjne to okres intensywnej nauki i pracy. Pierwsze samodzielne dyżury i podejmowanie decyzji terapuetycznych kształtują charakter przyszłego specjalisty. Warto jednak zastanowić się, jak na zdrowie psychiczne rezydentów wpływa dodatkowo wzmożony wysiłek intelektualny przed stresującym egzaminem. Na poniższym wykresie zaprezentowane zostały odpowiedzi na pytanie dotyczące związku intensywnej nauki z samopoczuciem, stresem i lękiem. Każda osoba mogła zaznaczyć kilka możliwości.
Wykres 14. Jak okres wzmożonej nauki wpływa na Twoje samopoczucie, poziom stresu/lęku, nastrój?
Nie odnotowaliśmy większych zmian w stosunku do lekarzy stażystów i studentów. Również wśród rezydentów 75% badanych doświadcza większego stresu w trakcie okresów intensywnej nauki. Na kolejnych miejscach plasują się: pogorszenie samopoczucia, zwiększenie poziomu odczuwanego lęku i obniżenie nastroju. Zaledwie 3 osoby (8,3%) stwierdziły, że wzmożona nauka nie wpływa na poziom odczuwanego stresu (dla przypomnienia - w przypadku studentów i stażystów odsetek ten wyniósł około 20%).
Ostatnim aspektem intensywnej nauki, który chcielibyśmy poruszyć w naszym raporcie, jest jej wpływ na życie prywatne. Jak bardzo jest podporządkowane edukacji? Przekonajmy się, jak odpowiedzieli lekarze rezydenci na pytanie ,,Czy w związku z nauką zaniedbujesz swoje obowiązki rodzinne/towarzyskie?”.
Wykres 15. Czy w związku z nauką zaniedbujesz swoje obowiązki rodzinne/towarzyskie?
Po raz kolejny ponad ⅘ z nas zaniedbuje (50.0%) lub zdecydowanie ogranicza (36.1%) swoje życie rodzinne i towarzyskie. Wygląda na to, że rozpoczęcie studiów na kierunku lekarskim oznacza wejście na drogę, na której będziemy musieli liczyć się z ograniczeniem w relacjach z rodziną i przyjaciółmi, aż do szkolenia specjalizacyjnego włącznie.
Podsumowanie
Lekarze rezydenci to grupa wytrwałych osób, która po 6 latach ciężkich studiów i ponad rocznym stażu podyplomowym decyduje się zostać, przynajmniej na okres szkolenia specjalizacyjnego, w kolejce górskiej o nazwie “polska ochrona zdrowia”. Są to ludzie z dużym doświadczeniem w pozyskiwaniu wiedzy, którzy potrafią dostosować swoje metody do ograniczeń czasowych wynikających z pracy klinicznej. Pomocne w nauce mogą być dostępne rozwiązania cyfrowe. Część lekarzy potrafi także skorygować swoje przyzwyczajenia, przynajmniej te dotyczące diety i aktywności sportowej. Pewne nawyki pozostają jednak niezmienne bez względu na dotychczasowy staż w zawodzie medycznym. Należy pamiętać, że osoby niosące pomoc innym nie powinny robić tego za cenę własnego zdrowia. Obecnie kształcenie w zawodzie medycznym jest często równoznaczne z milczącą zgodą na zaniedbywanie siebie. Pozostaje mieć nadzieję, że wraz z wymianą pokoleniową kadr i zwiększeniem świadomości społecznej na temat problemów trapiących polski system opieki zdrowotnej, dojdzie do poprawy badanego przez nas tematu.
Na tym kończymy nasz 3-częściowy raport ,,Jak uczą się medycy?”. Dziękujemy za liczne zaangażowanie i mamy nadzieję, że kolejna odsłona Raportu Remedium będzie cieszyć się jeszcze większym zainteresowaniem!
