Renesans psychodeliczny – gdzie jesteśmy dziś?

Po dekadach naukowej banicji psychodeliki wróciły do łask i cieszą się rosnącą popularnością. Nie bez powodu – wiele badań sugeruje, że ich działanie może zrewolucjonizować podejście do farmakoterapii niektórych zaburzeń psychicznych. 

Rdzenne rytuały i pewna przejażdżka rowerem

Droga, która doprowadziła do tego momentu, była wyboista – historia używania sięga najprawdopodobniej czasów prehistorycznych, ale w świecie zachodnim orbituje dopiero wokół roku 1897, a więc wyekstrahowania meskaliny z pejotlu przez Arthura Heffera oraz nieco bardziej znanego wydarzenia (połączonego z prawdopodobnie pierwszą jazdą na rowerze podczas tzw. tripa), jakim była synteza LSD (dietyloamidu kwasu D-lizergowego) przez Alberta Hofmanna w laboratoriach firmy Sandoz 41 lat później [1, 2]. Następnie nastały czasy dostępności preparatów psylocybiny (Indocybin) i LSD (Delysid), rozwój badań naukowych dotyczących szerokiego zastosowania psychodelików, m.in. w leczeniu uzależnień, OCD (zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego), depresji – wiele z nich obarczonych błędami metodologicznymi, niemniej jednak stanowiące znaczny zbiór wiedzy dotyczący profilu działania substancji [1, 2].

Lata te nierozerwalnie połączone są także z rewolucją kulturową, seksualną i ruchem hippisów; tym samym to czasy ważnych geopolitycznych decyzji, a ich konsekwencje, pod postacią nixonowskiej “wojny z narkotykami” na wiele lat uniemożliwiły naukowcom kontynuowanie badań [1]. Swoją drogą, to burzliwy, ale i fascynujący okres w dziejach świata, którego zgłębienie przekracza możliwości tego artykułu; pod koniec lektury znajdziesz polecenia kilku pozycji, których przeczytanie bądź przesłuchanie pozwoli szerzej spoglądać na “szalone lata 60. i 70.”. 

Od lat 90. obserwowano stopniowe “odmrażanie” tego rynku, a w ostatniej dekadzie możemy mówić już właściwie o renesansie psychodelicznym. Jakie zmiany przyniósł?

Nowe szanse i pierwszy program lekowy w polskiej psychiatrii

W niektórych krajach certyfikowani lekarze, terapeuci dysponują licencją na używanie substancji psychodelicznych w leczeniu pewnych zaburzeń psychicznych. Przykładem może być Szwajcaria i działalność doktora Petera Gassera, prowadzącego terapię z wykorzystaniem LSD czy doktora Petera Oehena, korzystającego w pracy z pacjentami z MDMA (3,4-metylenodioksymetamfetaminy) [3]. 

W 2023 roku Australia, jako pierwszy kraj na świecie, oficjalnie zatwierdziła psylocybinę w leczeniu depresji lekoopornej oraz MDMA w terapii PTSD (zespołu stresu pourazowego), dzięki czemu substancje te stały się terapeutycznym narzędziem w rękach psychiatrów posiadający licencję australijskiego TGA (Therapeutic Goods Administration) [4]. Podaż leków jest połączona z sesjami integracyjnymi, prowadzonymi przez przeszkolone osoby wchodzące w skład zespołów terapeutycznych. Ten historyczny “krok naprzód” spotkał się z dużym zainteresowaniem i entuzjazmem środowiska, choć pojawiły się też sceptyczne głosy [5].

Innym godnym uwagi wydarzeniem jest refundacja esketaminy w leczeniu depresji lekoopornej, dostępna w ramach programu lekowego B.147 – pierwszego programu lekowego w dziejach polskiej psychiatrii [6]. Ketamina i jej enancjomery nie są zaliczane do typowych psychodelików, takich jak psylocybina, DMT (dimetylotryptamina), zawarta w ayahuasce czy meskalina, natomiast ze względu na działanie dysocjacyjne bywa traktowana właśnie jako reprezentantka substancji psychodelicznych.

Z kolei w bieżącym roku FDA (Food and Drugs Administration) przyznało oznaczenie terapii przełomowej dwóm psychodelikom: zoptymalizowanemu LSD MM120 w leczeniu uogólnionych zaburzeń lękowych (GAD) oraz psylocybinie CYB003 w terapii ciężkich zaburzeń depresyjnych [7, 8]. Na przestrzeni 7 lat jest to kolejno czwarty i piąty związek o działaniu psychodelicznym, który otrzymał taką notę.

Polskie Towarzystwo Psychodeliczne

Zaryzykuję stwierdzenie, iż konsolidacją przyszłych kierunków rozwoju zjawiska nauki psychodelicznej oraz jej rosnącej pozycji na krajowym gruncie jest powołanie do życia Polskiego Towarzystwa Psychodelicznego przez Społeczną Inicjatywę Narkopolityki. W jego skład wchodzą czołowi przedstawiciele i przedstawicielki świata neuronauki, psychiatrii, psychoterapii, a także leczenia uzależnień, prawa, psychologii i wielu innych dziedzin. Można wśród nich odnaleźć m.in. prof. dr hab. Krystynę Gołembiowską, prof. dr. inż. Ryszarda Kozłowskiego, prof. Krzysztofa Krajewskiego czy prof. dr. hab. Andrzeja Pilca, współtworzących Radę Naukową [9]. 

Jednym z efektów działań Towarzystwa było zorganizowanie we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim w roku 2022 interdyscyplinarnej konferencji “Nauka Psychodeliczna”, pierwszego tego typu wydarzenia w Polsce, poruszającego zarówno aspekty medyczne i neurochemiczne działania psychodelików, ale również dotykające uwarunkowań prawnych i tego, w jaki sposób mogą one wpływać na dostępność do terapii [10]. 

Już w czerwcu odbędzie się druga edycja wydarzenia, ciesząca się nie mniejszym zainteresowaniem niż poprzedniczka. W programie przewidziano wykłady na temat prowadzonych w Polsce badań klinicznych nad psychodelikami, charakterystyki polskich użytkowników substancji psychoaktywnych, psychodelików w ujęciu neuronaukowym, prawnych aspektów terapii z wykorzystaniem tychże substancji, warsztaty psychoterapeutyczne z integracji odmiennych stanów świadomości i wiele, wiele więcej [11].

Co czytać, czego słuchać?

Podobnie jak liczba publikacji na Pubmedzie, systematycznie rośnie liczba artykułów, książek, wzmianek czy portali promujących wiedzę na temat wykorzystania substancji psychodelicznych w medycynie, głównie w psychiatrii. Poniżej przedstawiam mój subiektywny wybór pozycji, które śmiało mogę polecić osobom zainteresowanym tematem:

1. Czy psychodeliki uratują świat? M. Lorenc – tym przewrotnym pytaniem autor zaprasza do lektury wywiadów z czołowymi specjalistami na temat wpływu substancji psychodelicznych na świadomość oraz możliwym wykorzystaniem w leczeniu niektórych zaburzeń psychicznych. Przyjemna pozycja na rozpoczęcie zgłębiania wiedzy w tym zakresie. 
2. Grzybobranie. Kulturowa historia psylocybiny. M. Lorenc – tym razem propozycja całkowicie poświęcona psylocybinie. Wypakowana wiedzą, z bogatą bibliografią, napisana w dobrze przyswajalny sposób.
3. Narkotyki bez paniki. Co trzeba wiedzieć o legalnych i nielegalnych substancjach psychoaktywnych. D. Nutt (tłum. M. Lorenc) – książka napisana przez jednego z czołowych psychofarmakologów, autora często cytowanego zestawienia substancji pod kątem ich szkodliwości. Nawet jeżeli podchodzisz krytycznie do legalizacji czy użycia substancji psychoaktywnych, psychodelicznych w medycynie, polecam sięgnąć po tę pozycję i powiedzieć swoim przekonaniom: sprawdzam.
4. Substancje (nie)kontrolowane – podkast prowadzony przez Adama Stasiaka. Historia wojny z narkotykami, jej wpływu na geopolitykę (i vice versa), a także współczesne trendy dekryminalizacji i legalizacji substancji podane w dobrze przyswajalnej formie. Wart uwagi wstęp do dalszego zgłębiania historii regulacji prawnych dotyczących narkotyków i nie tylko.
5. Psychodelicje – podkast Macieja Lorenca, a w nim: neuroplastyczność, wpływ psychodelików na dobrostan, pozycja tychże substancji w świecie, rozmowy z przedstawicielami i przedstawicielkami świata neuronauki, medycyny, psychoterapii i wiele, wiele więcej.