O czym może świadczyć ból podczas stosunku płciowego?

Dyspareunia to ból w trakcie lub bezpośrednio po stosunku płciowym. Może mieć charakter powierzchowny lub głęboki, być epizodyczny lub przewlekły, idiopatyczny bądź wtórny do innych schorzeń. Objaw ten istotnie wpływa na jakość życia seksualnego, relacje partnerskie i zdrowie psychiczne pacjentek​.

Epidemiologia i znaczenie kliniczne

Zaburzenia seksualne występują powszechnie, dotykając do 43% kobiet. W przypadku samej dyspareunii szacunkowa częstość występowania waha się od 7% do nawet 58%, w zależności od populacji i zastosowanych definicji. Wśród kobiet po menopauzie odsetek ten wzrasta nawet do 45,3%​.

Zauważalna jest rozbieżność między subiektywnym odczuwaniem dyskomfortu a zgłaszaniem go lekarzowi – wiele kobiet nie traktuje bólu jako problemu klinicznego, co utrudnia rozpoznanie i leczenie. Ponadto problem może być na tyle wstydliwy, że pacjentka nie będzie zgłaszać bólu, póki nie stanie się on silny. Choć zwykle dyspareunia zgłaszana jest ginekologom, to pierwsze informacje o problemie mogą paść w gabinecie lekarza POZ.

Etiologia – przyczyny bólu

Dyspareunia może być wynikiem zaburzeń:

• anatomicznych i zapalnych – m.in. endometriozy, zrostów pooperacyjnych, chorób dermatologicznych sromu, infekcji (grzybiczych, wirusowych), stanów zapalnych szyjki macicy lub chorób układu moczowego;
• hormonalnych – głównie na tle niedoboru estrogenu, np. u kobiet po menopauzie, w wyniku atrofii urogenitalnej;
• psychoseksualnych i emocjonalnych – w tym przebytych nadużyć seksualnych, przewlekłego stresu, fobii seksualnych;
• pooperacyjnych i poporodowych – związanych z bliznami po operacjach ginekologicznych czy powikłaniami okołoporodowymi​.

Wyróżnia się:

1. dyspareunię powierzchowną – ból zlokalizowany u wejścia do pochwy, często związany z infekcjami czy chorobami dermatologicznymi; szczególnie u młodych kobiet przyczyną dyspareunii może być wulwodynia, czyli ból w obrębie sromu;
2. dyspareunię głęboką – ból pojawiający się przy głębszej penetracji, związany najczęściej z endometriozą, zapaleniem przydatków, zrostami, guzami jajników lub dysfunkcjami mięśni dna miednicy​.

Jak postępować w przypadku dyspareunii? 

Ból podczas stosunku – szczegółowy wywiad

Ważne jest, aby przeprowadzić wywiad zarówno ginekologiczny, jak i psychoseksualny. 

Należy zadać pytania dotyczące:

• lokalizacji bólu (wejście do pochwy, środkowa część pochwy, głęboko),
• momentu występowania bólu (przed, w trakcie czy po stosunku),
• towarzyszących objawów (suchość, pieczenie, uczucie parcia na pęcherz itd,),
• nasilenia bólu i jego wpływu na funkcjonowanie pacjentki.

Dyspareunia – badanie fizykalne i dodatkowe

Badanie ginekologiczne powinno obejmować oglądanie narządów płciowych, ocena we wzierniku, określenie bolesnych punktów (Q-tip test) i inne. W POZ warto w razie braku wziernika lub doświadczenia można ograniczyć się do oglądania zewnętrznych narządów płciowych i skierować pacjentkę do ginekologa.

Badania dodatkowe w diagnostyce dyspareunii obejmują wymazy, USG przezpochwowe, USG jamy brzusznej, TK czy rezonans magnetyczny.

Należy również skierować pacjentkę na konsultacje specjalistyczne – psychologiczną, neurologiczną, urologiczną lub fizjoterapeutyczną, w zależności od podejrzewanej przyczyny. 

Ból podczas stosunku – złożony problem

Dyspareunia jest objawem złożonym i wieloczynnikowym. Rzetelna diagnostyka wymaga empatycznego podejścia, dokładnego wywiadu i badania fizykalnego, a w razie potrzeby – poszerzonej diagnostyki obrazowej lub konsultacji z innymi specjalistami. 

Można zachęcić pacjentkę do prowadzenia dzienniczka objawów – z notowaniem momentu występowania bólu, jego lokalizacji, intensywności oraz korelacji z cyklem miesiączkowym. Taka dokumentacja może być pomocna w dalszej diagnostyce i konsultacjach specjalistycznych.

Leczenie jest uzależnione od podejrzewanej przyczyny i może obejmować:

• substytucję hormonalną,
• fizjoterapię,
• psychoterapię,
• leczenie farmakologiczne.

Zadaniem lekarza POZ nie jest pełna diagnostyka przyczyn dyspareunii, lecz rozpoznanie problemu i skierowanie pacjentki na odpowiednią ścieżkę diagnostyczno-terapeutyczną.