Błonica – jakie są jej objawy i dlaczego jest tak niebezpieczna?

Błonica to poważna choroba zakaźna wywoływana przez Corynebacterium diphtheriae – maczugowce błonicy, które produkują toksynę błoniczą. Choroba atakuje głównie drogi oddechowe, skórę, a niekiedy także oczy i narządy płciowe.

Jakie są objawy błonicy?

Choroba rozwija się podstępnie, a pierwsze objawy pojawiają się w ciągu 2–5 dni od zakażenia. Do najczęstszych należą:

• ból gardła,
• gorączka,
• osłabienie z towarzyszącą tachykardią.

Charakterystyczną cechą błonicy jest powstawanie martwicy i tworzenie się błon rzekomych (pseudobłon) w miejscach kolonizacji drobnoustrojów. Próba ich mechanicznego usunięcia prowadzi do krwawienia.

Ponadto mogą wystąpić:

• niewyraźna, „kluskowata” mowa,
• białawe lub szare błony rzekome,
• narastające osłabienie i apatia,
• powiększone, bolesne węzły chłonne.

Objawy błonicy w zależności od lokalizacji zakażenia

• Błonica przednich nozdrzy: wodnista lub ropna wydzielina z nosa, czasem podbarwiona krwią, błony rzekome na przegrodzie nosa, rzadko objawy ogólnoustrojowe.
• Błonica gardła: silny ból gardła, ślinotok, cuchnący oddech, obrzęk szyi („bawoli kark”), tkliwe i bolesne węzły chłonne.
• Błonica krtani i tchawicy: szczekający kaszel, bezgłos, świst wdechowy. Błony rzekome mogą zwężać światło dróg oddechowych, prowadząc do duszności.

Jak leczy się błonicę?

Błonica wymaga hospitalizacji. Leczenie obejmuje trzy kluczowe działania:

• Podanie antytoksyny przeciwbłoniczej – jak najszybciej, bez oczekiwania na wyniki posiewów. Ze względu na ryzyko reakcji anafilaktycznej konieczne jest zabezpieczenie roztworu epinefryny.
• Antybiotykoterapia – stosuje się penicylinę prokainową lub erytromycynę.
• Ścisła izolacja pacjenta – ze względu na wysoką zakaźność choroby.

Dodatkowo stosuje się leczenie objawowe, m.in.:

• mechaniczne usunięcie błon rzekomych,
• monitorowanie i zapobieganie niedrożności dróg oddechowych (wczesna intubacja),
• ścisłe monitorowanie pracy serca, a w przypadku zaburzeń stosowanie elektrostymulacji serca.

Jakie są powikłania błonicy?

Błonica może prowadzić do groźnych powikłań, takich jak:

• Niedrożność krtani lub porażenie – istnieje możliwość aspiracji oderwanych fragmentów błon rzekomych i uduszenia.
• Zapalenie mięśnia sercowego – występuje u 25% pacjentów, którzy przebyli toksemię. Może powodować zaburzenia rytmu lub niewydolność krążenia. Zmiany te są odwracalne i nie prowadzą do trwałego uszkodzenia.
• Zajęcie układu nerwowego – może wystąpić u 75% pacjentów.
  • W ciągu 10 dni po błonicy gardła lub migdałków może pojawić się porażenie podniebienia, co prowadzi do trudności w połykaniu.
  • Mogą wystąpić zaburzenia akomodacji i problemy z czytaniem.
  • Zapalenie wielonerwowe może powodować osłabienie i zaburzenia czucia, jednak objawy zazwyczaj ustępują bez trwałych następstw.

Czy istnieje szczepienie przeciwko błonicy?

Tak. W Polsce szczepienie przeciwko błonicy jest obowiązkowe i bezpłatne. Podawane jest w ramach kalendarza szczepień ochronnych dzieci i młodzieży.

Pełen cykl szczepień obejmuje:

• 4 dawki podstawowe podawane do 18. miesiąca życia,
• 3 dawki przypominające podawane w 6., 14. i 19. roku życia.

Kody ICD-10

Referencje: 

1. Ralston, S. H., Penman, I. D., Strachan, M. W. J., & Hobson, R. P. (2020). Davidson. Choroby wewnętrzne. Tom 1 (J. Różański, Red. wyd. pol.). Edra Urban & Partner.
2. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy. Program Szczepień Ochronnych w 2025 roku. Szczepienia.Info. https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-2025/ [ostatni dostęp 19.03.2025 r.]
3. Główny Inspektorat Sanitarny. Błonica. https://www.gov.pl/web/gis/blonica [ostatni dostęp 19.03.2025 r.]