Czy guzy mózgu mogą przerzutować poza OUN?

Nowotwory pierwotne ośrodkowego układu nerwowego (OUN) zasadniczo różnią się biologicznie od guzów pochodzących z innych tkanek. W przeciwieństwie do większości nowotworów litych, złośliwe guzy mózgu bardzo rzadko dają przerzuty poza OUN. Jednak „rzadko” nie oznacza „nigdy” – istnieją udokumentowane sytuacje, w których komórki nowotworowe przekraczają naturalne bariery mózgowe i szerzą się drogą krwi, chłonki lub sztucznie wytworzoną komunikacją, np. przez zastawkę komorowo-otrzewnową.

Dlaczego guzy mózgu zwykle nie przerzutują pozaczaszkowo?

Brak przerzutów pozaczaszkowych tłumaczy kilka czynników anatomicznych i biologicznych:

• brak klasycznego układu chłonnego w mózgowiu ogranicza szerzenie limfogenne,
• bariera krew–mózg (BBB) utrudnia migrację komórek nowotworowych do krwiobiegu,
• krótkie przeżycie pacjentów z agresywnymi guzami (np. glioblastoma) nie daje czasu na rozwinięcie przerzutów odległych,
• zamknięta przestrzeń czaszkowa i brak kontaktu guza z naczyniami limfatycznymi tkankowymi ograniczają rozsiew hematogenny.

W efekcie większość guzów, nawet o wysokim stopniu złośliwości (glioblastoma, anaplastyczne gwiaździaki), pozostaje ograniczona do OUN.

Zastawka komorowo-otrzewnowa – „droga ewakuacji” komórek nowotworowych

U pacjentów z wodogłowiem nowotworowym stosuje się zastawkę komorowo-otrzewnową (VP-shunt), która odprowadza płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) z układu komorowego do jamy otrzewnej. Choć ratuje życie i poprawia komfort chorego, może również stać się kanałem dla komórek nowotworowych, zwłaszcza w przypadku guzów wyściełających układ komorowy (np. rdzeniaków, wyściółczaków). Efektem może być rozsiew do otrzewnej.

Jeszcze rzadziej obserwuje się rozsiew związany z naruszeniem ciągłości tkanek podczas biopsji lub resekcji guza.

Guzy mózgu o największym potencjale przerzutowania

Choć wszystkie pierwotne guzy OUN mogą teoretycznie dawać przerzuty, ryzyko jest najwyższe w przypadku:

• rdzeniaka zarodkowego (medulloblastoma),
• wyściółczaka (ependymoma),
• AT/RT (atypical teratoid/rhabdoid tumor),
• glejaka wielopostaciowego (glioblastoma),
• guzów splotu naczyniówkowego.

Diagnostyka rozsiewu pozaczaszkowego

W przypadku długiego przeżycia chorego lub obecności objawów nietypowych (np. bóle kostne, duszność, wodobrzusze) należy rozważyć:

• TK lub MR jamy brzusznej – szczególnie u pacjentów z VP-shuntem,
• TK klatki piersiowej – przy podejrzeniu przerzutów do płuc,
• badanie cytologiczne płynu otrzewnowego – w razie wodobrzusza.

Profilaktyka i postępowanie

Aby ograniczyć ryzyko rozsiewu:

• zaleca się rozważenie zastawki komorowo-przedsionkowej (VA-shunt) u chorych z nowotworami o wysokim potencjale przerzutowania do otrzewnej,
• możliwe jest także zastosowanie filtrów antyrefluksowych, które ograniczają cofanie się płynu,
• w niektórych przypadkach rozważa się zastawkę zamkniętą czasowo podczas chemioterapii.

W razie wystąpienia przerzutów pozaczaszkowych leczenie ma charakter paliatywny – obejmuje chemioterapię systemową lub radioterapię zmian odległych, choć skuteczność jest ograniczona.

Kody ICD-10

Referencje

1. Kurdi, M., Baeesa, S., Okal, F., Bamaga, A. K., Faizo, E., Fathaddin, A. A., Alkhotani, A., Karami, M. M., & Bahakeem, B. (2023). Extracranial metastasis of brain glioblastoma outside CNS: Pathogenesis revisited. Cancer reports (Hoboken, N.J.), 6(12), e1905. https://doi.org/10.1002/cnr2.1905