Neurorehabilitacja – jak poprawić funkcje poznawcze po udarze?

Udar mózgu to globalne wyzwanie zdrowotne, będące drugą najczęstszą przyczyną zgonów i trzecią najczęstszą przyczyną niepełnosprawności na świecie. Szacuje się, że około 60% pacjentów doświadcza zaburzeń poznawczych w ciągu pierwszego roku po udarze, a u 30–70% z nich problemy te utrzymują się długotrwale. W obliczu dynamicznego rozwoju neurorehabilitacji poznawczej, wczesne wdrożenie skutecznych interwencji daje realne szanse na uzyskanie lepszych wyników funkcjonalnych i większej niezależności pacjenta.

Neurorehabilitacja po udarze mózgu – klucz do poprawy samodzielności

Neurorehabilitacja poudarowa jest formą terapii, która wspiera pacjenta w odzyskaniu zarówno funkcji ruchowych, jak i zdolności poznawczych. Choć zaburzenia w zakresie ruchu są często najbardziej widoczne, to nie można zapominać o zaburzeniach funkcji poznawczych. Do najczęstszych deficytów w tym zakresie należą problemy z:

• pamięcią – trudność sprawia zapamiętywanie i przypominanie sobie informacji;
• skupieniem uwagi – objawia się zmniejszoną umiejętnością dostrzegania i rozpoznawania bodźców wzrokowych, słuchowych i czuciowych oraz spowolnieniem umysłowym;
• funkcjami wykonawczymi – trudności z planowaniem, podejmowaniem decyzji, samokontrolą i mową.

Neurorehabilitacja poznawcza – ogólne zasady

W neurorehabilitacji, podobnie jak w ostrej fazie udaru, kluczowe jest jak najszybsze podjęcie interwencji – czas to mózg. Zalecane minimum treningu to godzina dziennie, rozłożona na kilka sesji. Zachęcanie pacjentów do maksymalnego zaangażowania w terapię jest kluczowe, gdyż intensywność neurorehabilitacji bezpośrednio przekłada się na szybsze i bardziej znaczące efekty.

Poradnik

Udar mózgu

Sprawdź

Skuteczne metody poprawy funkcji poznawczych po udarze

Mimo braku oficjalnych, ogólnych rekomendacji dotyczących rehabilitacji poznawczej, istnieją dowody naukowe potwierdzające skuteczność poszczególnych interwencji. Są to m.in.:

• trening poznawczy – wyróżnia się ćwiczenia pamięci, uwagi, funkcji wykonawczych i umiejętności komunikacyjnych; brak refundacji, ale ćwiczenia w zakresie mowy można odbyć w ramach opieki logopedycznej (wymagane jest skierowanie);
• przezczaszkowa stymulacja prądem stałym (tDCS) – najlepsze wyniki uzyskuje się, gdy jest wprowadzana w ciągu 3 miesięcy po udarze; zabieg nie jest refundowany przez NFZ; 
• przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS) znana również jako powtarzalna przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (rTMS) – nowoczesna metoda leczenia stosowana na całym świecie; w Polsce o ograniczonej dostępności i świadczona w ramach NFZ ze wskazaniem leczenia epizodu depresji; nierefundowana w ramach rehabilitacji po udarze.

Istnieją także inne terapie wspomagające, które mogą przynieść potencjalne korzyści, np. muzykoterapia czy akupunktura. Obecnie nie ma wystarczających dowodów potwierdzających skuteczność stosowania farmakoterapii w stosunku do pacjentów poudarowych z deficytem poznawczym.

Poradnik

Zaburzenia depresyjne

Sprawdź

Neurorehabilitacja poznawcza – wyzwanie interdyscyplinarne

W stosunku do pacjenta poudarowego plan terapeutyczny wymaga podejścia multidyscyplinarnego z zaangażowaniem specjalistów w zakresie neurologii, fizjoterapii, neuropsychologii, logopedii i terapii zajęciowej. Proces zdrowienia po udarze mózgu może trwać tygodnie, miesiące, a nawet lata. Podczas wizyt kontrolnych należy monitorować stan pacjenta i przeprowadzać okresowe oceny funkcjonalne, np. przesiewowa ocena funkcji poznawczych za pomocą testu MoCA (Montreal Cognitive Assessment). Celem optymalizacji terapii należy także kontrolować wtórne czynniki ryzyka udaru.

Podsumowanie

1. Realnym wsparciem dla pacjenta jest także efektywna współpraca z rodziną lub opiekunem, polegająca na promowaniu aktywnego udziału w terapii.
2. Utrata funkcji poznawczych w wyniku udaru to duże obciążenie emocjonalne, dlatego nie należy zaniedbywać sfery psychicznej. Można rozważyć zalecenie pacjentowi, aby udał się do poradni zdrowia psychicznego (e-skierowanie nie jest wymagane).
3. Ze względu na długofalowość terapii należy poinformować pacjenta i opiekuna o naturze zaburzeń poznawczych, zachęcać do stosowania strategii kompensacyjnych w życiu codziennym i stawiać realne cele rehabilitacji.
4. Promowanie zdrowego stylu życia umożliwia prewencję wtórną udaru i wpływa na poprawę ogólnego zdrowia.

Interesują Cię zagadnienia związane z neurologią? Już teraz zapisz się na konferencję "Pierwsze kroki w POZ – psychiatria, neurologia, ból", która odbędzie się 2 października 2025 r.!