Czy badanie krwi utajonej w kale może zastąpić kolonoskopię?

Immunochemiczny test na krew utajoną w kale (FIT) stanowi skuteczną, nieinwazyjną metodę przesiewową dla osób bezobjawowych, jednak nie zastępuje kolonoskopii. Charakteryzuje się wysoką swoistością i satysfakcjonującą czułością w wykrywaniu raka jelita grubego, choć nie identyfikuje wszystkich zmian przednowotworowych. 

Znaczenie FIT w praktyce klinicznej

Test FIT wykrywa ludzką hemoglobinę w kale za pomocą przeciwciał monoklonalnych. Zaletą jest brak konieczności specjalnej diety przed badaniem, co wpływa na większą akceptację ze strony pacjentów. W przeciwieństwie do testu guajakowego (gFOBT), FIT jest bardziej swoisty – nie reaguje na krew pochodzącą z górnego odcinka przewodu pokarmowego ani na obecność substancji roślinnych.

FIT można wykonać w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej. Pobranie próbki przez pacjenta w domu i dostarczenie jej do przychodni jest nieskomplikowane pod względem logistycznym. W Polsce badanie jest dostępne i może być finansowane ze środków publicznych w ramach programów profilaktycznych. 

Praktyczne wskazania i interpretacja

• Dla kogo: osoby bezobjawowe w wieku od 45 do 74 lat, bez rodzinnego wywiadu w kierunku raka jelita grubego, bez chorób zapalnych jelit. W Polsce program przesiewowy finansowany publicznie obejmuje osoby:
  • w wieku 50–65 lat (bez dodatkowych czynników ryzyka),
  • 40–49 lat, jeśli mają krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano raka jelita grubego.
• Częstotliwość: raz w roku lub co dwa lata, w zależności od programu i lokalnych zaleceń.
• Dalsze postępowanie: każdy dodatni wynik FIT wymaga pełnej kolonoskopii diagnostycznej.
• Nie zaleca się FIT u pacjentów z objawami alarmowymi:
  • krew w stolcu,
  • zmiana rytmu wypróżnień,
  • spadek masy ciała, 
  • niedokrwistość z niedoboru żelaza

 – powinni być oni kierowani bezpośrednio na kolonoskopię.

FIT vs kolonoskopia

Kiedy FIT nie wystarczy?

FIT nie wykrywa wszystkich polipów – zwłaszcza gruczolaków bez krwawienia. Może dawać fałszywie ujemne wyniki przy małych lub niekrwawiących zmianach. Ponadto, w sytuacji nieregularnego stosowania lub braku kolonoskopii po wyniku dodatnim traci swoją wartość przesiewową.

Nie należy stosować FIT jako metody diagnostycznej u pacjentów objawowych – w takich przypadkach konieczna jest pełna diagnostyka endoskopowa.

Rekomendacje praktyczne

• FIT jest rekomendowany jako pierwszy etap przesiewu u osób bezobjawowych, szczególnie w populacji ogólnej, o przeciętnym ryzyku.
• FIT może być skuteczny pod warunkiem zapewnienia pełnej ścieżki diagnostycznej – czyli dostępności kolonoskopii po wyniku dodatnim.
• Kluczowe jest prowadzenie rejestru pacjentów, przypomnienia o badaniach i zapewnienie odpowiedniego nadzoru nad zgłaszalnością.
• W POZ warto aktywnie proponować FIT pacjentom po 45. r.ż., szczególnie tym, którzy odmawiają kolonoskopii.

Kody ICD-10

Referencje:

1. Knudsen, A. B., Rutter, C. M., Peterse, E. F. P., Lietz, A. P., Seguin, C. L., Meester, R. G. S., Zauber, A. G., & Lansdorp-Vogelaar, I. (2021). Colorectal cancer screening: An updated modeling study for the US Preventive Services Task Force. JAMA, 325(19), 1998–2011. https://doi.org/10.1001/jama.2021.5746
2. Płaczek, J., Feldheim, M., Żurawski, B., & Krysiński, J. (2016). Analiza efektywności kosztów leczenia pacjentów chorych na raka jelita grubego wg schematu FOLFOX4 i XELOX. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Onkologicznego NOWOTWORY, 1(3), 254–260.
3. Robertson, D. J., Lee, J. K., Boland, C. R., Dominitz, J. A., Giardiello, F. M., Johnson, D. A., Kaltenbach, T., Lieberman, D., Levin, T. R., & Rex, D. K. (2017). Recommendations on fecal immunochemical testing to screen for colorectal neoplasia: A consensus statement by the US Multi-Society Task Force on Colorectal Cancer. Gastrointestinal Endoscopy, 85(1), 2–21.e3. https://doi.org/10.1016/j.gie.2016.09.025
4. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny. (2024). Raport zaleceń technicznych dotyczących profilaktyki nowotworu jelita grubego. https://bip.aotm.gov.pl/assets/files/ppz/2024/RPT/22.02.23_RAPORT_zalec_techn_art_48aa_RJG.pdf
5. Narodowy Fundusz Zdrowia. (2025). Program badań przesiewowych raka jelita grubego. Małopolski Oddział Wojewódzki NFZ. https://www.nfz-krakow.pl/dla-pacjenta/profiaktyka-/programy-profilaktyczne/program-badan-przesiewowych-raka-jelita-grubego/
6. US Preventive Services Task Force. (2021). Screening for colorectal cancer: US Preventive Services Task Force recommendation statement. JAMA, 325(19), 1965–1977. https://doi.org/10.1001/jama.2021.6238