Problem “receptomatów”: Rozporządzenie MZ ograniczy wystawianie recept na leki psychotropowe

O stronach internetowych umożliwiających otrzymanie recepty bez konsultacji lekarskiej pisaliśmy już w maju ubiegłego roku. W ostatnim miesiącu temat ten znowu wrócił na łamy gazet i portali internetowych po zgłoszeniu przez Rzecznika Praw Pacjenta do prokuratury sprawy śmierci dwóch osób, które przedawkowały leki psychotropowe zakupione za pomocą recept wydanych przez lekarza jedynie po lekturze krótkiej ankiety wypełnionej przez pacjenta.

Ministerstwo zaplanowało wprowadzenie rozporządzenia (lub w późniejszym czasie ustawy) ograniczającego płatne wystawienie recept zdalnie, bez wizyty, osobistego badania lub teleporady. Do niedawna nie było jeszcze jasne, jakie kroki mają zostać podjęte, aby ograniczyć sprzedaż recept online. W dniu 2 maja został opublikowany projekt rozporządzenia, którego celem ma być zwiększenie nadzoru nad dostępnością produktów leczniczych zawierających środki odurzające, substancje psychotropowe, oraz prekursory substancji kategorii 1. Dotyczy on więc tylko środków z tej grupy, nie ogranicza wystawiania e-recept np. czasowo.

Jego główne postanowienia to:

1. obowiązek weryfikacji przez lekarza, na podstawie wystawionych oraz zrealizowanych przez pacjenta recept, ilości oraz rodzaju leków przepisanych pacjentowi w ostatnim czasie, zawierających substancje odurzające z grup I-N lub II-N, substancję psychotropową grup II-P, III-P lub IV-P, lub prekursor kategorii 1. Informacja o tych substancjach dostępna jest tutaj.
2. zbadanie pacjenta, któremu na te środki ma być wystawiona recepta, osobiście lub za pośrednictwem rozmowy telefonicznej lub systemów teleinformatycznych, jeżeli minęło więcej niż 12 miesięcy od ostatniego badania tego pacjenta skutkującego wystawieniem recepty na środki Rpw.

Czyli jeżeli pacjent w ciągu ostatnich 12 miesięcy miał wystawione recepty na substancje z grup I-N, II-N, II, III, IV-P lub ich prekursor kategorii 1, i był wówczas zbadany przez lekarza, to nie trzeba ponownie wykonywać badania.

Można również bez dokonania badania wystawić taką receptę, jeżeli jest to uzasadnione stanem zdrowia pacjenta odzwierciedlonym w dokumentacji medycznej. O tym przypadku mowa w art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2022 r. poz. 1731, z późn. zm.) i nie obowiązuje wówczas nowe rozporządzenie. Pozwoli to na wystawienie recepty zaocznej (patrz niżej) u lekarza, u którego pacjent lub pacjentka leczy się już dłuższy czas.

Recepty na leki wystawione w okresie poprzedzającym wejście w życie rozporządzenia pozostaną realizowane według poprzednich przepisów, bez zmian. Rozporządzenie wejdzie w życie w ciągu 30 dni od dnia ogłoszenia dla punktu 1) (weryfikacja historii recept), oraz 14 dni od dnia ogłoszenia dla punktu, mówiącego o badaniu pacjenta.

Ciekawym wyjątkiem od obowiązku weryfikacji historii recept pacjenta jest niezałożenie przez pacjenta konta w Portalu Pacjenta. Ma to zapobiegać „cyfrowemu wykluczeniu” pacjentów.

Czym różni się przedłużenie recepty i teleporada od „receptomatu”?

W wielu ośrodkach, jeżeli leczenie przynosi odpowiednie efekty, a badania kontrolne wykonywane są okresowo, np. raz do roku, pacjenci zgłaszają się po odbiór recepty „zaocznej”, czyli zgłaszają potrzebę przedłużenia recepty bez bezpośredniego kontaktu z lekarzem. Lekarz dysponuje jednak wówczas dokumentacją medyczną pacjenta i ma możliwość wglądu do niej, aby uzasadnić słuszność przedłużania leku. 

Teleporady to świadczenie zdrowotne udzielane na odległość przy użyciu systemów teleinformatycznych lub systemów łączności.

Według rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 12 sierpnia 2020 r. można je realizować gdy:

• telewizyta nie skutkuje pogorszeniem stanu zdrowia pacjenta ze względu na opóźnienie rozpoznania stanu chorobowego lub brak zastosowania właściwego postępowania diagnostyczno-leczniczego,
• pacjent otrzyma wystarczającą pomoc zdalnie, bez konieczności osobistego kontaktu z lekarzem.

Pod potocznym pojęciem “receptomatu” kryje się natomiast komercyjne wystawienie recepty, niepoprzedzone wykonanym z należytą starannością wywiadem lekarskim, bez uzyskania popartych badaniami lub zaświadczeniem informacji o historii i istocie choroby.

Komisji Etyki Lekarskiej sporządziła w dniu 12 marca 2023 r. interpretację w sprawie płatnego wystawiania recept i zwolnień. Są one według niej formą nadużycia metod telemedycyny i nie kwalifikują się jako teleporada. Komisja odnosi się krytycznie do odpłatnego wystawiania recept, zwłaszcza przy zaistnieniu poniższych czynników:

• wystarczającym do otrzymania recepty / zwolnienia jest wypełnienie krótkiej ankiety niespełniającej kryterium badania podmiotowego i sugerującej pacjentowi objawy,
• czynnością uruchamiającą procedurę otrzymania dokumentu jest dokonanie płatności,
• pacjent nie ma żadnego kontaktu z lekarzem,
• oferty wystawiania recept i zwolnień służą jedynie ich odpłatnej sprzedaży, noszą cechy reklamy i np. oferują specjalne zniżki za wypełnienie ankiety,
• finalizacja otrzymania usługi jest zgodnie z ofertą, niezwykle krótką (3-5 minutową) usługą sugerującą niedochowanie należytej staranności,
• pacjent nie był wcześniej badany i leczony przez danego lekarza wystawiającego receptę bądź zwolnienie na żądanie.

Argumentuje, że lekarze wystawiający w taki sposób recepty narażają się na odpowiedzialność zawodową z powodu naruszenia poniższych artykułów Kodeksu Etyki Lekarskiej:

• art. 8 – w zakresie niedochowania należytej staranności i niepoświęcenia pacjentowi należytego czasu,

• art. 9 – w zakresie określenia wyjątków, kiedy porada może być udzielona na odległość,

• art. 10 – w zakresie wykraczania poza umiejętności zawodowe w sytuacji wystawiania zaświadczeń spoza posiadanej specjalności lekarskiej,

• art. 11 – w zakresie braku dbałości o odpowiednią jakość opieki nad pacjentem,
• art. 40 – w zakresie wydawania zaświadczeń bez osobistego badania i / lub odpowiedniej dokumentacji.

Pełną treść interpretacji KEL znajdziecie pod tym adresem. Warto zapoznać się z nią przed rozpoczęciem pracy w POZ lub teleporadach, aby mieć pewność, że postępujemy zgodnie z obowiązującymi zapisami Kodeksu.

Bez wcześniejszego sprawowania opieki nad pacjentem ani dostępu do dokumentacji medycznej, w tym zaświadczenia od lekarza specjalisty, a także historii wystawionych recept, istnieje ryzyko przepisania nieodpowiedniego leku lub próby wyłudzania większych ilości opakowań u wielu lekarzy. 

Używając systemu pacjent.gov.pl, lekarz POZ ma wgląd do recept swoich pacjentów, można również uzyskać dostęp do elektronicznej dokumentacji medycznej pacjenta jeżeli udzieli on nam upoważnienia (praktyczne gdy pacjent przebywa w mieście tymczasowo, np. w czasie wakacji). Więcej informacji na ten temat znajdziecie tutaj.

Recepta farmaceutyczna

Warto też pamiętać i przypominać pacjentom o istnieniu recepty farmaceutycznej i możliwości wystawienia jej przez farmaceutę w razie sytuacji zagrożenia zdrowia, na lek wymagający, w normalnych warunkach, wystawienia na niego recepty.

Może być ona wystawiona na produkty o dostępności Rp, czyli nie może być wystawiona na produkty lecznicze zawierające środki odurzające lub substancje psychotropowe. Taka recepta jest też zawsze pełnopłatna.

Zwierciadło problemów systemu

Na końcu można jednak zauważyć, że zapotrzebowanie na teleporady oraz zdalne wystawianie recept, w tym komercyjne, wzrosło wraz z trudnością uzyskania wizyty w poradni POZ lub u innych lekarzy specjalistów. Dopóki płatne, zdalne wystawienie recepty lub konsultacja lekarska są możliwe, będą dla wielu pacjentów atrakcyjną alternatywą dla czasem wielodniowego czekania po poradę u lekarza. Jest też odzwierciedleniem trudności uzyskania wizyty u lekarza specjalisty w ramach ubezpieczenia NFZ i wysokim dla większości obywateli kosztem wizyt prywatnych.

Nie należy jednak podejmować się pracy w podmiotach oferujących wystawienie recepty bez kontaktu, zbadania, oraz znajomości historii medycznej pacjenta. Taka praktyka stanowi zagrożenie zarówno dla pacjenta, jak i stwarza ryzyko zawodowe dla lekarza.