PTSD a zaburzenia snu – kompleksowe podejście do diagnostyki i terapii

PTSD (posttraumatic stress disorder), czyli zespół stresu pourazowego, to poważne zaburzenie, które prowadzi do znacznych dysfunkcji w życiu pacjentów. Jednym z elementów tego zespołu są zaburzenia snu, które nasilają objawy PTSD. W związku z tym istotne jest zachowanie czujności w grupie pacjentów po trudnych przeżyciach w celu szybkiego wykrycia i wdrożenia leczenia zaburzeń snu.

Czy przebycie traumatycznego wydarzenia jest jednoznaczne z PTSD?

PTSD obejmuje objawy, takie jak natrętne myśli, koszmary i retrospekcje przeszłych traumatycznych wydarzeń czy nadmierną czujność. Często u pacjentów z tym zespołem pojawiają się nawracające wspomnienia, a także sny dotyczące traumatycznego wydarzenia. Chorzy zgłaszają rozdrażnienie, “roztrzęsienie”, napady lęku, a także objawy depresji, myśli i próby samobójcze oraz unikanie sytuacji związanych z przebytą traumą. Objawy pojawiają się od kilku tygodni do kilku miesięcy po przeżyciu trudnych doświadczeń. 

PTSD nie rozwija się u każdej osoby po przeżyciu lub byciu bezpośrednim świadkiem traumatycznego wydarzenia. Zespół ten rozwija się u 7-25% osób, które doznały silnej traumy. 

Zaburzenia snu w PTSD 

Zaburzenia snu są powszechne u pacjentów z PTSD i obejmują: 

• bezsenność, 
• koszmary senne, 
• okresowe ruchy nóg,
• zaburzenia oddychania,
• zachowania zakłócające sen (nocne poty, dysforyczne sny, wokalizacje i odgrywanie snów).

Nieprawidłowości wykrywane w trakcie snu obejmują zarówno fazę REM, jak i NREM. 

Badania wskazują, że nawet do 90% pacjentów z PTSD doświadcza zaburzeń snu. Mają one wpływ na samopoczucie chorych w ciągu dnia, powodując niepokój i upośledzenie funkcjonowania.

Sen jest kluczowy dla przebiegu procesów regulacji emocjonalnej, a same zaburzenia snu są czynnikiem ryzyka rozwoju i nasilenia objawów PTSD. Problemy ze snem mogą zatem opóźniać powrót do zdrowia. Dlatego tak istotne jest wczesne wykrycie i wdrożenie leczenia zaburzeń snu w populacjach narażonych na traumatyczne doświadczenia. 

Diagnostyka

W przypadku podejrzenia zaburzeń oddychania podczas snu lub parasomnii, polisomnografia lub aktygrafia mogą być wykorzystane do udokumentowania obiektywnych zaburzeń snu. Bezsenność lub koszmary senne można rozpoznać za pomocą wywiadu. 

Leczenie zaburzeń snu w PTSD

Rozpoznanie zaburzeń snu u pacjentów z PTSD wymaga niezwłocznego wdrożenia leczenia, ponieważ skuteczna terapia problemów ze snem zmniejsza objawy PTSD. Podstawą są interwencje behawioralne mające na celu zachowanie higieny snu, które obejmują zdrową dietę, unikanie alkoholu, kofeiny, nikotyny, stymulantów oraz nadmiernej ilości płynów i wysiłku fizycznego przed snem. Należy zwrócić uwagę na utrzymywanie stałych godzin snu i unikanie drzemek w ciągu dnia. Warto zadbać o spokojne i ciche otoczenie snu oraz unikać światła o wysokim natężeniu. Łóżko powinno stanowić miejsce przeznaczone tylko do snu i aktywności seksualnej.

Terapia zaburzeń snu w PTSD obejmuje również interwencje psychologiczne i farmakologiczne. Wysoką skuteczność wykazuje terapia poznawczo-behawioralna bezsenności (cognitive behavioral therapy for insomia, CBT-I). Z kolei terapia prób wyobrażeniowych (image rehearsal therapy, IRT), forma terapii poznawczej ukierunkowanej na koszmary senne, jest zalecana w leczeniu koszmarów sennych związanych z PTSD. Badania kliniczne wykazały dobre wyniki łączenia tych terapii w celu jednoczesnego leczenia koszmarów sennych i bezsenności u pacjentów z PTSD.

Leczenie farmakologiczne obejmuje leki nasenne, takie jak zopiklon lub zolpidem w leczeniu bezsenności. 

Należy pamiętać o tym, że selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz selektywne inhibitory noradrenaliny i serotoniny (SNRI), stosowane w leczeniu objawów PTSD w ciągu dnia, często pogarszają objawy bezsenności. Uzupełnienie SSRI o olanzapinę, atypowy lek przeciwpsychotyczny, może być skuteczne w przypadku koszmarów sennych i bezsenności opornych na leczenie, chociaż lek ten obarczony jest poważnymi działaniami niepożądanymi. 

Badania wykazały, że leki takie jak buspiron, fluwoksamina, gabapentyna i mirtazapina, poprawiają sen u pacjentów z PTSD. Ponadto trazodon jest często stosowany w małych dawkach w leczeniu bezsenności u pacjentów z depresją i PTSD. 

Według badań benzodiazepiny, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne i inhibitory monoaminooksydazy nie są przydatne w leczeniu zaburzeń snu związanych z PTSD. 

Zapobieganie zaostrzeniu objawów PTSD

Zaburzenia snu są nie tylko objawem PTSD, ale również nasilają przebieg tego zespołu. W związku z tym istotne jest włączenie leczenia ukierunkowanego na poprawę jakości odpoczynku nocnego pacjentów po traumie. Pozwoli to na lepsze wyniki leczenia, a co za tym idzie – lepszą jakość życia tych pacjentów.