Bezdech senny, narkolepsja, parasomnie – kiedy pacjent wymaga polisomnografii i jak przebiega badanie?

Zaburzenia snu stanowią narastający problem zdrowotny o istotnych konsekwencjach klinicznych, metabolicznych i społecznych. Szacuje się, że nawet co trzeci dorosły doświadcza objawów zaburzeń snu, a obturacyjny bezdech senny (OSA) należy do najczęstszych i najpoważniejszych z nich. Nieleczone zaburzenia snu prowadzą do przewlekłego zmęczenia, pogorszenia funkcji poznawczych, zaburzeń nastroju oraz zwiększonego ryzyka sercowo-naczyniowego. 

Kluczowym narzędziem diagnostycznym w tych przypadkach jest polisomnografia (PSG) – kompleksowe badanie snu umożliwiające ocenę jego struktury i zaburzeń oddechowych.

Definicje zaburzeń snu

Obturacyjny bezdech senny (OSA)

Obturacyjny bezdech senny jest złożonym zaburzeniem snu, charakteryzującym się okresowym zapadaniem górnych dróg oddechowych w czasie snu, prowadzącym do epizodów hipowentylacji lub całkowitego zatrzymania oddechu. Skutkuje to spadkami saturacji, wybudzeniami oraz aktywacją układu współczulnego. Długotrwale nieleczony OSA sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego, zaburzeń rytmu serca, niewydolności krążenia, udarów mózgu i zaburzeń neurokognitywnych. 

Do typowych objawów należą:

• głośne chrapanie, 
• epizody bezdechu obserwowane przez partnera,
• senność dzienna, 
• poranne bóle głowy,
• uczucie niewyspania. 

Złotym standardem diagnostycznym jest polisomnografia, a podstawą leczenia – terapia CPAP i redukcja czynników ryzyka, głównie otyłości.

Narkolepsja

Narkolepsja jest przewlekłą chorobą ośrodkowego układu nerwowego z grupy hipersomnii, wynikającą z niedoboru hipokretyny (oreksyny) w podwzgórzu. Objawia się napadami nieodpartej senności w ciągu dnia, katapleksją, halucynacjami hipnagogicznymi i paraliżem przysennym. 

Charakterystyczne są krótkie epizody REM po zaśnięciu, co odróżnia narkolepsję od innych przyczyn senności. Choroba może być idiopatyczna lub wtórna i często współistnieje z bezdechem sennym. Diagnostyka opiera się na polisomnografii oraz teście wielokrotnej latencji snu (MSLT).

Parasomnie

Parasomnie to zaburzenia charakteryzujące się występowaniem niepożądanych zjawisk ruchowych, emocjonalnych lub behawioralnych w czasie snu lub w okresach przejściowych między snem a czuwaniem. Dzielą się na parasomnie NREM (m.in. somnambulizm, lęki nocne, wybudzenia z dezorientacją) i parasomnie REM (zaburzenie zachowania w fazie REM, koszmary senne, porażenie przysenne). 

NREM-parasomnie występują głównie u dzieci i młodych dorosłych, natomiast parasomnie REM częściej dotyczą osób starszych i mogą być wczesnym objawem chorób neurodegeneracyjnych.

Epidemiologia zaburzeń snu

OSA jest najczęstszym klinicznie istotnym zaburzeniem oddychania podczas snu i jedną z najpowszechniejszych chorób przewlekłych dorosłych. Według literatury dotyczy około 1 miliarda osób na świecie, w tym 425 milionów z postacią umiarkowaną lub ciężką. U mężczyzn w wieku 30–49 lat OSA występuje u 10%, a u kobiet u 3%; w wieku 50–70 lat odpowiednio u 17% i 9%. Ryzyko zwiększają otyłość, wiek, płeć męska i czynniki anatomiczne.

Narkolepsja jest rzadka (0,02–0,05% populacji), lecz nawet 40% pacjentów ma współistniejący OSA.

Parasomnie są częste u dzieci – somnambulizm dotyczy do 22% z nich, a 1–2% dorosłych; lęki nocne występują u 34% dzieci i 2–4% dorosłych. Parasomnie REM obserwuje się głównie u osób starszych i w chorobach neurodegeneracyjnych.

Z uwagi na dużą częstość występowania oraz poważne konsekwencje zdrowotne zaburzeń snu, kluczowe znaczenie ma ich wczesne rozpoznanie i właściwa diagnostyka. W praktyce klinicznej pacjentów z objawami sugerującymi obturacyjny bezdech senny, nadmierną senność dzienną czy nieprawidłowe zachowania podczas snu warto kierować do pracowni polisomnografii, gdzie możliwa jest kompleksowa ocena snu i identyfikacja jego zaburzeń.

Metody diagnostyki zaburzeń snu – na czym polegają?

Polisomnografia

Polisomnografia (PSG) to złożone badanie nocne, uznawane za złoty standard diagnostyki zaburzeń snu, pozwalające ocenić strukturę snu, czynność oddechową i reakcje organizmu. Wykonuje się je w laboratorium snu, zwykle w szpitalu. Pacjent spędza noc w pomieszczeniu wyposażonym w aparaturę monitorującą EEG, EOG, EMG, EKG, przepływ powietrza, wysiłek oddechowy, saturację krwi, pozycję ciała i ruchy kończyn. Rejestracja trwa całą noc, a uzyskane dane służą do wyliczenia indeksu bezdechów i spłyceń oddechu (AHI). 

Badanie jest bezpieczne, nieinwazyjne i dobrze tolerowane. W większości ośrodków realizowane jest przez zespoły pulmonologiczno-neurologiczne.

Przebieg badania

Pacjent zgłasza się do pracowni kilka godzin przed snem. Po przeprowadzeniu wywiadu i wypełnieniu ankiety personel przygotowuje go do badania, zakładając zestaw czujników rejestrujących różne parametry fizjologiczne: 

• elektrody EEG na głowę (aktywność bioelektryczna mózgu), 
• EOG przy oczach (ruchy gałek ocznych), 
• EMG na brodę i kończyny (napięcie mięśniowe), 
• EKG na klatkę piersiową (czynność serca),
• czujniki przepływu powietrza w okolicy nosa i ust, 
• pasy mierzące wysiłek oddechowy na klatce piersiowej i brzuchu, 
• pulsoksymetr na palcu,
• czujniki ruchu na nogach.

Badanie odbywa się w komfortowym pokoju, przypominającym sypialnię, pod stałym nadzorem personelu technicznego. Rano elektrody są zdejmowane, a zapis analizowany komputerowo przez specjalistę. Uzyskane wyniki pozwalają ocenić strukturę snu, częstość bezdechów i spłyceń oddechu oraz stanowią podstawę do kwalifikacji pacjenta do odpowiedniego leczenia, m.in. terapii CPAP.

Dla uzyskania wiarygodnych wyników zaleca się, aby rejestracja polisomnograficzna trwała co najmniej 6 godzin, obejmując pełny cykl snu nocnego. Na drugi dzień pacjent jest wypisywany do domu.

Przygotowanie do badania

W dniu badania należy unikać kawy, alkoholu, napojów energetycznych oraz leków nasennych lub uspokajających, jeśli lekarz nie zaleci inaczej. Pacjent powinien poinformować o wszystkich przyjmowanych lekach, zjeść lekką kolację i przyjść z wygodną, najlepiej rozpinaną piżamą.

Przeciwwskazania

Polisomnografia nie ma bezwzględnych przeciwwskazań. Może zostać odroczona u pacjentów z ostrą infekcją dróg oddechowych, niestabilnym stanem kardiologicznym lub oddechowym, zmianami skórnymi w miejscu elektrod czy zaburzeniami zachowania utrudniającymi współpracę. W takich przypadkach można rozważyć poligrafię domową jako alternatywę.

Test wielokrotnej latencji snu (MSLT)

MSLT wykonuje się dzień po polisomnografii w celu oceny nadmiernej senności dziennej, głównie przy podejrzeniu narkolepsji lub hipersomnii. Obejmuje pięć 20-minutowych prób zasypiania co dwie godziny. Rejestrowane są EEG, EOG i EMG, a analizowana jest średnia latencja snu i obecność fazy REM. Wynik poniżej 8 minut i ≥2 epizody REM sugerują narkolepsję.

Poligrafia

Poligrafia (PG) to uproszczona, ambulatoryjna wersja PSG, umożliwiająca ocenę podstawowych parametrów oddechowych (przepływ powietrza, ruchy klatki piersiowej i brzucha, saturacja, chrapanie, pozycja ciała). Jest tańsza, prostsza i bardziej dostępna, dzięki czemu znajduje zastosowanie jako badanie przesiewowe w OSA. Nie rejestruje jednak EEG, EOG ani EMG, dlatego nie pozwala ocenić faz snu ani wykryć innych zaburzeń, a jej czułość diagnostyczna jest niższa. W przypadkach wątpliwych lub złożonych polisomnografia pozostaje badaniem referencyjnym.

Czy polisomnografia jest dostępna na NFZ?

Tak. Badanie polisomnograficzne może być wykonane bezpłatnie w ramach NFZ, pod warunkiem posiadania skierowania od lekarza i realizacji go w ośrodku, który ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Dostępność badań jest jednak ograniczona – liczba pracowni snu wykonujących polisomnografię w ramach NFZ jest niewielka, co wiąże się z dłuższym czasem oczekiwania w porównaniu z badaniami prywatnymi.

Jakie są główne różnice między polisomnografią a poligrafią?

Podsumowanie

Polisomnografia stanowi złoty standard w diagnostyce zaburzeń snu, umożliwiając precyzyjne rozpoznanie bezdechu sennego, narkolepsji i parasomnii. Badanie jest bezpieczne, nieinwazyjne i wysoce czułe, a jego prawidłowe wykonanie pozwala zaplanować skuteczne leczenie i zmniejszyć ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych oraz neurokognitywnych. W wybranych sytuacjach klinicznych poligrafia i MSLT stanowią cenne uzupełnienie diagnostyki, jednak polisomnografia pozostaje badaniem referencyjnym i kluczowym etapem postępowania u pacjentów z podejrzeniem zaburzeń snu.