Związki zawodowe medyków w Polsce. Przeżytek czy skuteczne narzędzie nacisku?

Kolejny protest 

Na 11 września tego roku medycy zapowiedzieli protest. To już kolejny wyraz sprzeciwu środowiska  medycznego wobec warunków panujących w polskiej ochronie zdrowia na przestrzeni ostatnich kilku  lat: w czerwcu 2016 lekarze rezydenci w marszu protestacyjnym przeszli spod siedziby Ministerstwa  Zdrowia do KPRM, w październiku 2017 miała miejsce głodówka, w której uczestniczyli przedstawiciele  wielu zawodów medycznych, zaś choćby w czerwcu tego roku poprzez m.in. ograniczenie czasu pracy  protestowali ratownicy medyczni – to tylko kilka przykładów. Te działania dobitnie pokazują, że w  polskim systemie ochrony zdrowia nie dzieje się dobrze, ich częstotliwość zaś wskazuje, że nie osiągają  zamierzonych przez organizatorów i uczestników rezultatów. 

Polscy pracownicy medyczni próbują zmienić sytuację swoją i pacjentów, stosując różne  metody nacisku na organy decyzyjne – manifestacje, akcje protestacyjne czy strajki to niektóre z nich.  Medycy okazjonalnie prowadzą też negocjacje z rządem oraz Ministerstwem Zdrowia, w których - czasem, nie zawsze - swoją rolę mają samorządy medyków oraz związki zawodowe. To właśnie ostatnie najczęściej są też inicjatorami demonstracji i protestów. 

Zasadność istnienia związków zawodowych w medycynie 

Istnienie w Polsce związków zawodowych reprezentujących medyków niektórym wydaje się  zbędne ze względu na działalność samorządów, których zadania są po części tożsame z zadaniami przynależnymi związkom. Dodatkowo, częstotliwość organizacji protestów w polskiej ochronie zdrowia  może podawać w wątpliwość skuteczność związków – skoro organizowane są kolejne manifestacje i  strajki to znaczy, że poprzednie były (przynajmniej w jakimś stopniu) niewystarczające, co stawia  pytanie o sens zrzeszania się w związkach oraz podejmowania w nich działalności. 

Samorząd a związek 

Na początku przyjrzyjmy się różnicom między samorządem zawodowym a związkiem  zawodowym. Wśród medyków organizacje samorządowe posiadają lekarze i lekarze dentyści, pielęgniarki i położne, farmaceuci oraz diagności laboratoryjni. Pozbawieni samorządu są, co ciekawe, ratownicy medyczni. Oprócz tego, w środowisku medycznym równolegle do organów samorządowych  funkcjonują związki zawodowe. Role samorządów i związków pokrywają się w niektórych aspektach,  jednak ich zadania są zgoła inne.  

Samorząd czuwa nad należytym wykonaniem zawodu: przyznaje i odnawia prawo  wykonywania zawodu, może je też w wyniku postępowania dyscyplinarnego zawiesić lub odebrać, bowiem członkowie samorządów podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki lub przepisów związanych z wykonywaniem swojej pracy. Przynależność do okręgowej jednostki samorządowej w przypadku posiadania zawodowego samorządu jest dla medyków obowiązkowa. 

Przynależność do związku zawodowego zaś jest dla przedstawicieli zawodów medycznych – jak dla każdego pracownika – dobrowolna. Obecnie mogą oni zrzeszać się m.in. w Ogólnopolskim Związku Zawodowym Lekarzy, Ogólnopolskim Związku Zawodowym Pielęgniarek i Położnych, Krajowym Ogólnopolskim Związku Zawodowym Ratowników Medycznych, Związku Zawodowym Pracowników  Medycznych Laboratoriów Diagnostycznych czy Związku Zawodowym Pracowników Farmacji. Podstawowym zadaniem związku zawodowego jest reprezentowanie interesów zrzeszonych  pracowników, co pokrywa się z funkcją samorządu, który również powinien dbać o warunki pracy  medyków do niego należących. W funkcjonowaniu związków zawodowych większy nacisk położony  jest jednak na reprezentowanie interesów pracowników w przypadku konfliktu z pracodawcą – czy  byłby to zaogniony, otwarty konflikt, czy niewielki spór na tle np. interpretacji przepisów. Związki, na  mocy ustawy o ich działaniu, mają bowiem moc reprezentowania swoich członków, nie tylko wobec  pracodawcy – również wobec organów administracji publicznej. Udzielają pomocy prawnej, mogą też  mieć fundusz pozwalający na udzielanie pomocy socjalnej swoim członkom. 

Prawo do strajku 

Zasadnicza kwestia, w której związek zawodowy jest niezbędny, to strajk. Według polskiego  ustawodawstwa prawo organizowania akcji strajkowej przysługuje wyłącznie zakładowej organizacji  związkowej, a warto pamiętać, że według ustaleń międzynarodowych, jak również zgodnie z treścią  Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawo do strajku jest uznawane za podstawowe prawo  człowieka. Organizacja manifestacji i akcji protestacyjnych może odbywać się poza strukturami  samorządowymi i związkowymi, jednak do podjęcia strajku konieczne jest posiadanie organu  związkowego na terenie zakładu pracy – tylko w tym przypadku pracownicy danego podmiotu są  chronieni przed sankcjami wynikającymi z ograniczenia bądź niepodjęcia pracy w terminie strajku. 

Przyszłość ochrony zdrowia 

Na koniec warto przypomnieć, że mamy takie samorządy i związki, na jakie sobie pozwolimy – to my, medycy, głosujemy w wyborach do Izb, to my mamy możliwość zrzeszania się i działania w ramach związków zawodowych bądź zaniechanie tego rodzaju działalności. To nasze wybory i postawy kształtują środowisko, w którym na co dzień funkcjonujemy. Także to, jak będzie ono wyglądało w  przyszłości i czy będzie mało sprawne samorządy i silne, wydolne związki zawodowe, zależy tylko od  nas. 

Referencje:

1. Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz.U. 2009 Nr 219 poz. 1708)
2. Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. 1991 Nr 55 poz. 234) 
3. Statut Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy z dnia 19 października 2018 roku  dostęp: 15.08.2021r. 
4. OZZL. Saga lekarskiego protestu – historia prawdziwa.  dostęp: 15.08.2021r. 
5. Biuletyn Informacji Publicznej. Protesty i strajki. dostęp: 15.08.2021r.