Depresja a dysfunkcje seksualne – kiedy zmodyfikować leczenie?

Zaburzenia depresyjne, coraz bardziej rozpowszechnione we wszystkich grupach wiekowych, wpływają na niemal każdy aspekt życia osoby chorej. Jednym z bardziej dotkliwych skutków depresji są dysfunkcje seksualne, które mogą pojawić się zarówno w przebiegu choroby, jak i na skutek leczenia farmakologicznego. W rozmowach pacjentów z lekarzami ten delikatny problem jest często przez obie strony pomijany, a może być on ważną składową cierpienia psychicznego. Dlatego ważne jest, aby znać problematykę zaburzeń aktywności seksualnej w depresji oraz wiedzieć, kiedy zmodyfikować leczenie.

Poradnik

Zaburzenia depresyjne

Sprawdź

Dysfunkcje seksualne jako skutek choroby

Dysfunkcje seksualne należą do obrazu klinicznego depresji. W jednej z metanaliz [1] były one obecne u 82,75% kobiet oraz u 63,26% mężczyzn z nieleczonym farmakologicznie dużym zaburzeniem depresyjnym (ang. major depressive disorder – MDD). Najczęściej występowały zaburzenia na poziomie pożądania. 

Ważne jest, aby przy zbieraniu wywiadu oraz przy stawianiu rozpoznania depresji – jeszcze przed wdrożeniem farmakoterapii – zapytać o aktywność seksualną pacjenta: 

• Czy pacjent/pacjentka odczuwa ochotę na kontakty seksualne?
• Czy pożądanie prowadzi do prawidłowych reakcji cielesnych?
• Czy przeżywanie orgazmu jest niezmienione?
• Czy kontakty seksualne wiążą się z odczuwaniem przyjemności?

Jeżeli te pytania budzą u pacjentów skrępowanie, należy wyjaśnić, że dysfunkcje seksualne są integralnym objawem depresji, a ich ocena jest ważna dla optymalnego leczenia choroby. Zadanie tych pytań przed rozpoczęciem farmakoterapii pozwoli na późniejsze rozróżnienie, czy dysfunkcje seksualne w przebiegu depresji wynikają z samej choroby, czy z zastosowanego leczenia; dodatkowo, pomoże pacjentom oswoić się z tematyką seksualną w gabinecie lekarskim oraz będzie stanowić zachętę do poruszania tych kwestii w przebiegu leczenia. 

Dysfunkcje seksualne jako skutek farmakoterapii

Dysfunkcje seksualne należą do częstych działań niepożądanych niektórych leków przeciwdepresyjnych, w tym najczęściej stosowanych w inicjacji leczenia grup: inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz serotoniny i noradrenaliny (SNRI), a także coraz rzadziej stosowanych trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (TLPD). Zaburzenia te przebiegają najczęściej pod postacią obniżonego pożądania i podniecenia oraz niemożności osiągnięcia orgazmu. Dysfunkcje seksualne uważane są za wiodącą przyczynę nieprzestrzegania zaleceń dot. przyjmowania leków przez pacjentów z depresją [2].

Poradnik

Dysfunkcje seksualne

Sprawdź

Dysfunkcje seksualne w depresji – postępowanie

Ocena kliniczna pacjentów z depresją powinna się odbyć się po 2, 4 i 6 tygodniach od inicjacji leczenia farmakologicznego [3]. W trakcie tych wizyt każdorazowo należy zapytać o obecność zaburzeń aktywności seksualnej. Jeżeli objawy te występują i są dla pacjentów problematyczne, należy zastosować jedną z poniższych strategii.

• Postawa wyczekująca – w niektórych przypadkach polekowe dysfunkcje seksualne mają charakter przejściowy. Jeżeli pacjenci dobrze odpowiedzieli na leczenie w zakresie innych objawów, a problemy natury seksualnej nie są dla nich krytyczne,  można rozważyć czujną obserwację przez następne kilka tygodni.
• Dołączenie dodatkowego leczenia: 
  1. bupropion – istnieją doniesienia [4] potwierdzające jego potencjał hamowania polekowych dysfunkcji seksualnych, jest to jednak leczenie off-label, a jego koszt jest stosunkowo wysoki,
  2. inhibitory fosfodiesterazy-5 (np. sildenafil) – w przypadku zaburzeń erekcji.
• Modyfikacja leczenia przeciwdepresyjnego.

Jak zmodyfikować leczenie?

Modyfikacja leczenia przeciwdepresyjnego może obejmować:

• obniżenie dawki – wiąże się z ryzykiem nawrotu objawów choroby; można rozważyć, gdy pacjent/pacjentka przyjmuje wysokie dawki leków przeciwdepresyjnych i występują inne działania niepożądane leczenia, a objawy choroby podstawowej są dobrze kontrolowane;
• zmianę leku przeciwdepresyjnego – substancje obarczone niskim ryzykiem  wywoływania dysfunkcji seksualnych to:
  • agomelatyna, 
  • bupropion, 
  • moklobemid, 
  • mirtazapina, 
  • mianseryna
  • reboksetyna, 
  • trazodon, 
  • tianeptyna,
  • wortioksetyna.

Charakterystykę leków przeciwdepresyjnych ułatwiającą wybór substancji w zależności od sytuacji klinicznej znajdziecie w naszym poradniku.

Poradnik

Zestawienie leków przeciwdepresyjnych z perspektywy POZ

Sprawdź

Po zmianie leczenia należy ponownie dokonać oceny klinicznej po 2, 4 i 6 tygodniach. Jeżeli kontrola objawów depresji pogorszyła się i/lub objawy dysfunkcji seksualnej nie uległy regresji, należy skierować pacjenta/pacjentkę do psychiatry.

Podsumowanie

Problemy natury seksualnej występują zarówno w przebiegu samej depresji, jak i na skutek jej leczenia farmakologicznego i są czynnikiem obniżającym jakość życia chorych, a tym samym potencjalnie zniechęcającym do kontynuacji farmakoterapii. Poruszanie kwestii zaburzeń aktywności seksualnej powinno być integralną częścią prowadzenia terapii depresji na każdym jej etapie, a w przypadku stwierdzenia dysfunkcji seksualnej w przebiegu leczenia należy we współpracy z pacjentami wprowadzać odpowiednie postępowanie.