Kogo obejmują badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy?

Rak szyjki macicy to jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet. W Polsce obowiązuje program badań przesiewowych skierowany do kobiet w wieku 25-64 lat, które w ciągu ostatnich trzech lat nie miały wykonywanego badania cytologicznego. Celem programu jest zmniejszenie umieralności oraz poprawa wykrywalności zmian przedrakowych, co umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia przed rozwinięciem się inwazyjnej postaci choroby.

Program realizowany jest w poradniach ginekologicznych posiadających kontrakt z NFZ oraz w wybranych poradniach POZ, gdzie badania mogą wykonywać także położne posiadające odpowiednie kwalifikacje. Udział pacjentek w badaniach nie wymaga skierowania – wystarczy zgłoszenie się do placówki realizującej program.

Metody diagnostyczne i postępowanie

Podstawowym badaniem przesiewowym jest cytologia konwencjonalna, której wynik determinuje dalsze kroki diagnostyczne. 

W przypadku wyniku prawidłowego kolejne badanie wykonywane jest po trzech latach. Natomiast u kobiet z czynnikami ryzyka, takimi jak immunosupresja czy zakażenie wirusem HIV, kontrola jest zalecana po 12 miesiącach.

W przypadku wykrycia nieprawidłowości pacjentki są kierowane na dalszą diagnostykę, obejmującą kolposkopię oraz ewentualną biopsję. Wczesne wykrycie zmian przedrakowych umożliwia ich skuteczne leczenie i ograniczenie ryzyka rozwoju inwazyjnego nowotworu.

Zasady przygotowania pacjentek do badania cytologicznego

Aby zapewnić wysoką jakość uzyskanego materiału, pacjentki powinny przestrzegać kilku kluczowych zasad:

• Badanie nie powinno być wykonywane w trakcie krwawienia miesiączkowego – optymalny czas to 4 dni po zakończeniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed jej rozpoczęciem.
• Co najmniej 4 dni przed badaniem pacjentka nie powinna stosować żadnych preparatów dopochwowych ani leków mogących wpłynąć na wynik badania.
• Przed pobraniem wymazu należy unikać aktywności seksualnej przez 24–48 godzin.
• Od ostatniego badania ginekologicznego lub USG przezpochwowego powinien upłynąć co najmniej 1 dzień.

Zmiany w programie profilaktyki raka szyjki macicy

​W marcu 2025 roku kierująca Ministerstwem Zdrowia Izabela Leszczyna podpisała rozporządzenie rozszerzające program profilaktyki raka szyjki macicy o dwa nowoczesne badania: 

• test na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego o wysokim ryzyku (HPV HR),
• cytologię na podłożu płynnym (LBC). 

Rozporządzenie to wejdzie w życie 14 dni od ogłoszenia, po czym Narodowy Fundusz Zdrowia rozpocznie proces zawierania umów z placówkami medycznymi na realizację tych świadczeń. ​

Wprowadzenie tych badań stanowi istotny krok w kierunku poprawy profilaktyki onkologicznej w Polsce, umożliwiając wcześniejsze wykrywanie stanów przedrakowych i raka szyjki macicy.

Znaczenie profilaktyki raka szyjki macicy

Regularne badania cytologiczne odgrywają kluczową rolę w redukcji zachorowalności na raka szyjki macicy, co zostało udowodnione w wielu krajach europejskich. Dodatkowym elementem profilaktyki jest szczepienie przeciwko HPV, które zmniejsza ryzyko zakażenia wysokoonkogennymi typami wirusa odpowiedzialnymi za większość przypadków raka szyjki macicy.

Kody ICD-10

Referencje

1. Ministerstwo Zdrowia. (2025). HPV HR oraz cytologia na podłożu płynnym – decyzja Ministry Zdrowia Izabeli Leszczyny wchodzi do programu profilaktyki raka szyjki macicy. Gov.pl. https://www.gov.pl/web/zdrowie/dwa-nowoczesne-badania---hpv-hr-oraz-cytologia-na-podlozu-plynnym-decyzja-ministry-zdrowia-izabeli-leszczyny-wchodza-do-programu-profilaktyki-raka-szyjki-macicy
2. Narodowy Instytut Onkologii. (2025). Zmiany w programie profilaktyki raka szyjki macicy. NIO.gov.pl. https://nio.gov.pl/zmiany-w-programie-profilaktyki-raka-szyjki-macicy 
3. Narodowy Fundusz Zdrowia. (2025). Profilaktyka raka szyjki macicy. Pacjent.gov.pl. https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/profilaktyka-raka-szyjki-macicy