Na co NFZ wydaje pieniądze?

Ostatnio szeroko komentowaną kwestią stała się informacja dotycząca wydatków Narodowego Funduszu Zdrowia w minionym roku – NFZ zakończył rok 2021 z niewykorzystanymi 10 mld złotych na koncie. W odpowiedzi na pismo senatora Koalicji Obywatelskiej Krzysztofa Brejzy Fundusz uzasadniał, że do sytuacji doszło w wyniku większych niż przewidywanych przychodów ze składek oraz mniejszej niż zakładana realizacji świadczeń [1]. W kontekście informacji o kolejnych szpitalach zmagających się z problemami finansowymi związanych z niską wyceną świadczeń oraz brakiem środków na pokrycie podwyżek dla medyków wydaje się to co najmniej zaskakujące.   

Wydatkowanie NFZ

Narodowy Fundusz Zdrowia jest odpowiedzialny za dysponowanie większością środków publicznych w ochronie zdrowia. Są to ogromne kwoty, które rosną z roku na rok. Szacuje się, że w 2022 przychody ze składek mają wynosić 121 943 586 tysięcy złotych [2], a w 2023 – aż 134 492 500 tysięcy [3]. Dla porównania, w 2021 roku publiczne wydatki na zdrowie stanowiły 4,8% PKB [4].  Kto i na podstawie jakich przesłanek podejmuje decyzje o wydawaniu publicznych pieniędzy w sektorze zdrowia? Legislacja związana z refundacją rodzaju i zakresu świadczeń to proces skomplikowany. Taryfikacją świadczeń czy wydawaniem rekomendacji na temat refundacji leków zajmuje się Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT).  To na podstawie tych rekomendacji Minister Zdrowia podejmuje decyzje w sprawie refundacji danych leków. Zbierając między innymi te dane oraz informacje od oddziałów, Prezes NFZ przygotowuje plan finansowy na następny rok.  Plan ten następnie jest opiniowany przez: Radę Funduszu, komisję właściwą do spraw finansów publicznych oraz komisję właściwą do spraw zdrowia Sejmu. Kolejny krok to uzyskanie akceptacji planu finansowego od ministra zdrowia oraz ministra finansów.   

Jak kształtują się wydatki NFZ?

 Największą częścią wydatków NFZ stanowi – tu nie ma zaskoczenia – leczenie szpitalne.  W 2022 na te świadczenia przeznaczone zostanie 66 999 141 tysięcy złotych, co stanowi połowę z całej puli funduszy (czyli 128 350 773 tys. zł) przeznaczanych na koszty świadczeń zdrowotnych. Na drugim miejscu plasują się wydatki na podstawową opiekę zdrowotną (16 010 651 tysięcy złotych), na kolejnych zaś: na ambulatoryjną opiekę specjalistyczną (10 229 367 tysięcy) i refundację leków (9 001 637 tys.). Wbrew powszechnemu wrażeniu, koszty administracyjne NFZ stanowią tylko niewielki ułamek jego budżetu (1 193 960 tysięcy złotych, co daje 0,9% wszystkich wpływów do NFZ) [2].   

A jak przekłada się to na koszty leczenia pacjentów?

 W 2021 roku zespół analityków NFZ przeprowadził analizę kosztów leczenia pacjentów (świadczenia medyczne i leki) [5]. Wartość refundacji leków i świadczeń zdrowotnych wyniosła 82,89 mld zł. W przeliczeniu na pacjenta (w rozumieniu osoby, której zostało udzielone świadczenie finansowane przez NFZ lub zakupiła refundowany lek) średni koszt leczenia wynosił 2 660,01 zł, z czego uwzględniając podział na płeć był on wyższy dla mężczyzn (2 759,2 zł) niż dla kobiet (2 605,09 zł). Pięć lat temu średni koszt był niższy o 400 zł. Wykazał on również, jak bardzo obecny system finansowania opieki zdrowotnej opiera się na zasadzie solidaryzmu społecznego. Tu warto wspomnieć,  definicję solidaryzmu społecznego umieszczoną w raporcie NFZ: Sprowadza się on do prostej zasady, że każdy obywatel, niezależnie od wieku, stanu zdrowia, płci i przede wszystkim niezależnie od wysokości płaconej składki zdrowotnej powinien otrzymać pomoc medyczną [6]. Zgodnie z danymi zebranymi przez Fundusz, aż  80% budżetu jest przeznaczane na 20% najbardziej potrzebujących osób. Niemal 24,5 mld złotych przeznaczamy na świadczenia dla 1% populacji, a za leczenie 100 “najdroższych” pacjentów można byłoby sfinansować terapię 57 268 “średnich” pacjentów. Najwięcej środków NFZ wydaje na leczenie osób z grup 0-4 lat oraz 60-74 lat. 

 Finansowanie opieki zdrowotnej 

Decyzje o tym, jakie leczenie i w jaki sposób je finansować, to jedne z najtrudniejszych decyzji. Kto i kiedy powinien mieć refundowane świadczenia, a w jakich przypadkach pacjent z płaceniem za usługi medyczne czy leki ma być pozostawiony sam sobie? Koszty opieki zdrowotnej stale rosną. Nowe terapie, o ile umożliwiają leczenie pacjentów, zwłaszcza przypadków, w których możliwości terapeutyczne były do tej pory ograniczone,  często wiążą się z bardzo wysokimi kosztami. W Stanach Zjednoczonych wręcz od jakiegoś czasu pojawia się pojęcie finansowej toksyczności leków onkologicznych, które wskazuje na to, jak wielkim problemem dla wielu pacjentów w USA jest opłacenie nowoczesnych terapii [7]. W Polsce bardzo popularne są zbiórki na różnego rodzaju innowacyjne terapie, które są albo niedostępne w kraju lub nie są finansowane przez Fundusz. Z drugiej strony, środki, którymi dysponuje publiczny płatnik, również są ograniczone i w jakiś sposób trzeba podejmować decyzje, na co należy je przeznaczyć.