Raport 2023 “Pozaapteczny obrót lekami OTC: bezpieczeństwo, prawo, ekonomia i oczekiwania pacjenta”

“Statystyczny Polak przeznacza na leki bez recepty najwięcej w Europie, a całkowite wydatki na leki na osobę są w Polsce jednymi z najniższych w Europie.” - raport “Pozaapteczny obrót lekami OTC: bezpieczeństwo, prawo, ekonomia i oczekiwania pacjenta”, Stowarzyszenia Leki Tylko Z Apteki 

Obecnie leki OTC są w Polsce dostępne od ręki w praktycznie każdym osiedlowym sklepie, supermarkecie, drogerii czy na stacji benzynowej. Z konsekwencjami tego, że dostęp do leków bez recepty jest w zasadzie nieograniczony, ochrona zdrowia boryka się na co dzień. Jakie są jednak fakty? Czego dowiadujemy się z najnowszego raportu dotyczącego pozaaptecznego obrotu lekami OTC?

Polska - 1 z 3 najbardziej liberalnych państw Europy

W UE nie istnieją jednolite regulacje dotyczące handlu lekami bez recepty. W związku z tym warunki prawne dotyczące sprzedaży i dystrybucji tych preparatów leżą tylko i wyłącznie w kwestii organów państwowych i zależą od lokalnej legislacji. Ku mojemu zaskoczeniu, okazuje się, że, są kategorie, w których Polskę zalicza się do miana “liberalnych”. Jedną z nich jest właśnie pozaapteczny obrót lekami, który jedynie w Polsce, Irlandii i Wielkiej Brytanii odbywa się w zasadzie bez ograniczeń. W pozostałych krajach objętych w raporcie sprzedaż leków OTC poza aptekami jest mocno ograniczona lub zupełnie zakazana. Ponadto, w Polsce jako jedynej ze wszystkich krajów Unii Europejskiej, wartość rynku leków bez recepty jest wyższa niż leków jej wymagających (wynosi 54%). 

Ograniczony dostęp do ochrony zdrowia = samoleczenie 

W dobie szerokiego dostępu do informacji, kiedy po wpisaniu w wyszukiwarkę frazy “co na ból?”, odbiorcy otrzymują liczne propozycje “idealnego rozwiązania” ich problemu, trudno się dziwić, że łatwiej sięgnąć po lek OTC wspomniany w reklamie czy artykule, niż szukać pomocy specjalistycznej, na którą niejednokrotnie trzeba czekać tygodniami. Choć z raportu wynika, że nadal 95% leków OTC konsumenci kupują w aptekach, gdzie mogą zasięgnąć porady specjalistycznej, to pomiędzy 2016 a 2021 r. odnotowano wzrost z 2 do 16% odsetka Polaków, którzy dokonywali zakupów leku w aptece internetowej. Mimo że leki OTC w obrocie aptecznym są tańsze, wciąż znajdują się grupy konsumentów, którym łatwiej zaopatrzyć się w preparat dostępny bez recepty w innym miejscu. Z raportu wynika, że Polacy, którzy kupują leki OTC w innych miejscach niż apteka, najczęściej wybierają supermarkety (ok. 80%), stacje benzynowe (ok. 27%), zakup leków przez internet (ok. 17,5%) oraz kioski (ok. 10%). 

Wykluczenie terytorialne

Nie ulega wątpliwości, że mieszkańcy aglomeracji miejskich nie borykają się z tymi samymi problemami co mieszkańcy obszarów wiejskich. W raporcie wykazano, że ​​dostępność aptek i punktów aptecznych na terenach wiejskich pozostawia wiele do życzenia, a opisane w dokumencie malejąca liczba połączeń kolejowych i PKS nie poprawia sytuacji osób, które mieszkają na wsi, nie posiadają samochodów, a poszukują leków. Niejednokrotnie łatwiej, szybciej i wygodniej jest kupić preparat w sklepie spożywczym podczas robienia cotygodniowych zakupów niż szukać apteki, nierzadko oddalonej o kilka kilometrów, w której razem z preparatem można otrzymać poradę farmaceuty/tki dotyczącą sposobu stosowania, a specjalista/tka może upewnić się, czy wybrany lek na pewno jest odpowiedni i zaproponować odpowiadające Charakterystyce Produktu Leczniczego dawkowanie. Zgodnie z danymi zgromadzonymi w raporcie, konsumenci wybierają miejsce zakupu leków OTC, biorąc pod uwagę przede wszystkim odległość i cenę. Niestety, dla osób mieszkających na wsiach, apteki są często na tyle odległe, że łatwiej dostać lek, zamawiając go przez internet lub kupując w najbliższym sklepie - czyli albo kupują go drożej, albo muszą na niego zaczekać, a w każdej z tych sytuacji nie mogą poprosić o pomoc w doborze leku profesjonalistów. Czy samoleczenie bez ograniczeń jest dobre dla zdrowia pacjentów?

Czy leki OTC powinny być dostępne dla każdego?

Wiemy, że większość leków dostępnych bez recepty jest bezpieczna, o ile stosuje się je zgodnie z zaleceniami. Jednak nieograniczony dostęp dzieci, osób starszych, odwodnionych, pacjentów z chorobami przewlekłymi oraz po zabiegach transplantacyjnych do preparatów w raporcie nazywanych “lekami wysokiego ryzyka”, jak ibuprofen czy ketoprofen, może wiązać się z szeregiem powikłań. Ponadto, zgodnie z danymi przytoczonymi w raporcie, w Europie 32,1 proc. osób w wieku powyżej 65. r.ż., przyjmuje pięć lub więcej leków dziennie. Dla pacjentów, u których ryzyko interakcji lekowych już jest wysokie, stosowanie leków OTC bez konsultacji z pracownikami ochrony zdrowia wiąże się z dużym prawdopodobieństwem powikłań, dlatego warto rozważyć regulację praw dotyczących szerokości dystrybucji leków bez recepty, które obecnie dotyczą jedynie aptek i punktów aptecznych. 

Raport - odpowiedzi na problemy, które dotychczas bagatelizowano

Polacy wydają na leki bez recepty najwięcej w Europie, a biorąc pod uwagę obecny stan polskiej ochrony zdrowia, nic nie wskazuje, aby tendencja miała ulec zmianie. Właśnie dlatego w raporcie przedstawiono szereg rozwiązań, które mogą wpłynąć na bezpieczeństwo pacjentów podczas stosowania leków bez recepty. Autorzy przeanalizowali regulacje obowiązujące w innych krajach europejskich, a następnie zaproponowali możliwe dla polskiego rynku farmaceutycznego rozwiązania, które mają za zadanie zwiększyć bezpieczeństwo pacjentów sięgających po leki OTC. 

• Wprowadzenie kryteriów kwalifikacja leków OTC do obrotu pozaaptecznego.
• Dopuszczenie do obrotu jedynie leków, które wcześniej przez minimum 5 lat znajdowały się w stałej sprzedaży na rynku aptecznym na terenie Polski.
• Dopuszczenie do obrotu pozaaptecznego jedynie leków związanych z pomocą doraźną. Autorzy raportu w tym mieijscu wymieniają leki: przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, antywirusowe, antyhistaminowe, nikotynowa terapia zastępcza, leki na przeziębienie, na ból gardła, na katar, na nadkwasotę żołądka, przeciwgrzybicze, antyseptyki, przeciwbiegunkowe.
• Dopuszczenie wyłącznie leków w małych opakowaniach. 
• Dopuszczenie maksymalnie trzyskładnikowych leków OTC, w celu zminimalizowania ich możliwych interakcji międzylekowych.
• Ograniczenie wiekowe uniemożliwiające zakup leków OTC osobom poniżej 16. roku życia. 
• Wdrożenie obligatoryjnego systemu zgłoszeń prowadzenia obrotu pozaaptecznego lekami do Głównego Inspektora Farmaceutycznego. 

Raport “Pozaapteczny obrót lekami OTC: bezpieczeństwo, prawo, ekonomia i oczekiwania pacjenta” podsumowuje i trafnie definiuje problemy związane z dystrybucją leków bez recepty. Jak wspominają sami autorzy: “Raport powinien stać się lekturą obowiązkową wszystkich, którzy w sposób bezpośredni lub pośredni decydują o kształcie pozaaptecznego rynku leków Polsce.”. Zapraszamy do zapoznania się z całością dokumentu!