Jak monitorować dziecko z podejrzeniem zaburzeń wzrastania w POZ?

Wstęp

Zaburzenia wzrastania u dzieci mogą być pierwszym objawem poważnych schorzeń ogólnoustrojowych, hormonalnych lub genetycznych. W podstawowej opiece zdrowotnej (POZ) kluczową rolę odgrywa wczesne rozpoznanie tych zaburzeń, co umożliwia skierowanie pacjenta do specjalisty i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia [1].

Metody pomiarów wzrostu

1. Pomiar wzrostu:
   • wykonywany przy użyciu stadiometru w pozycji stojącej dla dzieci powyżej 2. roku życia,
   • u dzieci młodszych pomiar w pozycji leżącej za pomocą infantometru [2].
2. Pomiar masy ciała i obliczanie wskaźnika BMI:
   • masa ciała mierzona na każdej wizycie w celu oceny proporcji między wzrostem a masą ciała,
   • BMI obliczane na podstawie wzoru: masa ciała (kg) / wzrost (m²),
   • interpretacja wyników na podstawie siatek centylowych odpowiednich dla płci i wieku [3].
3. Analiza tempa wzrastania:
   • regularne pomiary wzrostu i ich nanoszenie na siatki centylowe [2].
4. Ocena wieku kostnego:
   • wykonywana na podstawie zdjęcia rentgenowskiego ręki niedominującej (najczęściej).

Harmonogram wizyt i monitorowania w POZ

1. Częstotliwość wizyt lekarskich:
   • dzieci z podejrzeniem zaburzeń wzrastania powinny być kontrolowane co 3–6 miesięcy w celu oceny tempa wzrastania.
   • w przypadku stwierdzenia znacznych odchyleń, wizyty mogą być częstsze, np. co 2–3 miesiące.
2. Powtarzanie badań antropometrycznych:
   • pomiar wzrostu i masy ciała na każdej wizycie,
   • analiza tempa wzrastania przynajmniej raz na 6 miesięcy,
   • BMI: każda wizyta, jeśli występują zaburzenia proporcji wzrostu i masy ciała.
3. Powtarzanie badań dodatkowych:
   • Morfologia, TSH, FT4: co 6–12 miesięcy lub częściej, jeśli wyniki są nieprawidłowe.
   • Wiek kostny: raz na 12 miesięcy, jeśli wzrastanie jest nieprawidłowe, a wcześniej brakowało jednoznacznej diagnozy.
   • Specjalistyczne badania hormonalne: wg wskazań lekarza specjalisty.
4. Prowadzenie pacjenta:
   • pomiary należy prowadzić w tych samych warunkach, w tej samej porze dnia i z wykorzystaniem tego samego sprzętu, aby zapewnić precyzję,
   • wyniki regularnych pomiarów wzrostu nanoszone na siatki centylowe pomagają ocenić dynamikę wzrastania,
   • w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, dziecko należy skierować do endokrynologa dziecięcego lub innego specjalisty (np. genetyka, gastroenterologa) [4].

Wskazania do rozpoczęcia monitorowania zaburzeń wzrostu

1. Wzrost poniżej 3. percentyla dla wieku i płci [5].
2. Spadek wzrostu o więcej niż 2 kanały centylowe na siatkach w ciągu roku [5].
3. Tempo wzrastania poniżej 4 cm rocznie u dzieci w wieku przedszkolnym i poniżej 5 cm u dzieci starszych [5].
4. Dysproporcja między wzrostem a masą ciała (np. otyłość z niskim wzrostem) [6].
5. Obecność cech dysmorficznych sugerujących choroby genetyczne [6].

Najważniejsze badania do wykonania w POZ

1. Badania laboratoryjne:
   • morfologia krwi obwodowej,
   • OB/CRP,
   • stężenie TSH i FT4,
   • poziom glukozy na czczo,
   • ocena funkcji nerek (mocznik, kreatynina, badanie ogólne moczu),
   • stężenie IGF-1 i IGFBP-3 (markerów osi wzrostowej) [7].
2. Badania obrazowe:
   • zdjęcie rentgenowskie ręki niedominującej w celu oceny wieku kostnego.
3. Badania specjalistyczne (wg wskazań):
   • kariotyp (w podejrzeniu zespołów genetycznych, np. zespół Turnera).
   • testy hormonalne (np. test stymulacji hormonu wzrostu) [8].

Podsumowanie

Monitorowanie zaburzeń wzrastania w POZ wymaga systematycznego podejścia, uwzględniającego pomiary antropometryczne, analizę tempa wzrastania oraz ocenę wieku kostnego. Kluczowe jest ustalenie harmonogramu wizyt i badań, co pozwala na wczesne wykrycie nieprawidłowości. Współpraca z lekarzami specjalistami, takimi jak endokrynolodzy czy genetycy, jest nieodzowna w celu postawienia trafnej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Referencje 

1. Rosenfield, R. L., & Borchert, M. (2019). Endocrine causes of growth failure in children. Pediatric Clinics of North America, 66(2), 327-338.
2. Cameron, F., et al. (2020). Measurement of growth in children and adolescents: Guidelines for clinical practice. Archives of Disease in Childhood, 105(9), 869-875.
3. Cole, T. J., et al. (2000). Body mass index measurements for children: Review of international reference standards. Acta Paediatrica, 89(8), 1060-1065.
4. Rudolf, M. C., et al. (2017). Assessing and managing growth in children: A clinical approach. Pediatric Clinics of North America, 64(6), 1227-1241.
5. Tanner, J. M., & Whitehouse, R. H. (2014). Clinical longitudinal standards for height, weight, height velocity, and weight velocity: British children, 1965-1975. Archives of Disease in Childhood, 59(5), 416-426.
6. Lange, K., et al. (2019). Growth disorders in childhood: Diagnosis and management. Clinical Pediatrics, 58(2), 134-141.
7. Martínez, J. A., et al. (2016). The role of growth factors in pediatric growth disorders. Pediatric Endocrinology Reviews, 14(3), 152-160.
8. Grumbach, M. M., & Styne, D. M. (2003). Central precocious puberty: Clinical aspects. Pediatric Clinics of North America, 50(4), 1293-1313.