Otyłość u dzieci – metody postępowania

Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), otyłość wśród dzieci stanowi jedno z najpoważniejszych wyzwań dla zdrowia publicznego XXI wieku i ma charakter globalny. Problem ten nasila się, liczba dzieci z nadwagą i otyłością systematycznie rośnie. W Polsce aż 22% dzieci i młodzieży boryka się z nadmierną masą ciała.

Rozpoznanie nadwagi i otyłości

Podstawowym narzędziem diagnostycznym wykorzystywanym w wykrywaniu nadmiernej masy ciała jest wskaźnik masy ciała (BMI, body mass index), odniesiony do norm dla płci i wieku dziecka, przedstawionych w siatkach centylowych.

Otyłość to nieprawidłowe i nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia. Podstawą rozpoznania jest BMI >95. centyla dla płci i wieku.

Poradnik

Otyłość

Sprawdź

Do rozpoznania nadwagi, definiowanej jako nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej, które nie spełnia jeszcze kryterium otyłości, ale przekracza fizjologiczne wartości, upoważnia BMI w przedziale między 85. a 95. centylem. 

Patogeneza otyłości

Otyłość pierwotna (prosta) występuje u około 99% dzieci z otyłością i jest wynikiem długotrwałego, dodatniego bilansu energetycznego. Ten rodzaj otyłości może wystąpić już w okresie niemowlęcym. Jej rozwój związany jest przede wszystkim z czynnikami środowiskowymi, takimi jak mała aktywność fizyczna lub spożywanie wysoko przetworzonej żywności, w mniejszym stopniu wynika z predyspozycji genetycznych.

Otyłość wtórna stanowi około 1% wszystkich przypadków otyłości u dzieci. Przesłanki wskazujące na możliwość występowania otyłości wtórnej to m.in.: 

• znaczna otyłość u dziecka poniżej 5. roku życia, 
• niskorosłość lub zwolnienie tempa wzrastania, 
• występowanie u dziecka cech dysmorficznych, 
• hipogonadyzm, 
• niepełnosprawność intelektualna, 
• wywiad wskazujący na stosowanie leków indukujących otyłość, 
• szybkie tempo przyrostu lub atypowa lokalizacja tkanki tłuszczowej.

Diagnostyka w kierunku wyjściowej przyczyny otyłości umożliwia w niektórych przypadkach wdrożenie leczenia przyczynowego. 

Postępowanie żywieniowe

Dla dzieci otyłych w wieku 3-6 lat zaleca się modyfikację diety fizjologicznej, dostosowaną kalorycznie do ich potrzeb rozwojowych. W przypadku dzieci starszych rekomenduje się dietę ubogoenergetyczną dostarczającą 1200-1400 kcal dziennie. Udział poszczególnych makroskładników w diecie powinien być następujący:

• białko – 20%,
• tłuszcze – 30% (z przewagą długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych),
• węglowodany – 50%.

Ponadto zaleca się zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego, do około 20 g dziennie.

Model zdrowego żywienia 

Model zdrowego żywienia dla dzieci w wieku 4-18 lat przedstawia piramida zdrowego żywienie i stylu życia. Kolejne piętra piramidy obejmują:

• warzywa i owoce, które są podstawą diety i powinny być dodawane do każdego posiłku; należy przy tym pamiętać o odpowiednich proporcjach i większym spożyciu warzyw niż owoców;
• produkty zbożowe, zwłaszcza pełnoziarniste, które stanowią podstawowe źródło energii w diecie dziecka;
• źródła białka, do których należą m.in. nabiał, wędliny, ryby, rośliny strączkowe i jaja,
• tłuszcze, stanowiące wierzchołek piramidy, których spożycie przez dzieci powinno być w największym stopniu ograniczone; zaleca się ponadto zastąpienie tłuszczów zwierzęcych roślinnymi odpowiednikami.

Produkty, których spożycie w codziennej diecie powinno być ograniczone, to przede wszystkim: cukier, słodycze i sól. Ponadto, głównym źródłem nadmiernej ilości kalorii są słodkie napoje, dlatego czysta woda powinna być promowana jako podstawowe źródło płynów w diecie dzieci.

Dzieci powinny spożywać co najmniej 4 posiłki dziennie, w tym obowiązkowo śniadanie. Ważne jest budowanie nawyku regularnego spożywania posiłków o stałych porach dniach, co pozwala również wyeliminować zwyczaj podjadania. 

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna nie tylko warunkuje utrzymanie prawidłowej masy ciała, lecz także zapewnia prawidłowy rozwój układu mięśniowo-szkieletowego, układu krążenia oraz układu oddechowego. Dodatkowo aktywność fizyczna i ćwiczenia pozytywnie wpływają na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży. Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje, aby osoby w wieku 5-17 lat codziennie poświęcały minimum godzinę na umiarkowanie intensywny wysiłek fizyczny. 

Inne metody leczenia otyłości

W Polsce jak dotąd nie zarejestrowano leku przeznaczonego do leczenia otyłości u dzieci. W dwóch ośrodkach w Polsce prowadzona jest kwalifikacja dzieci do leczenia otyłości z zastosowaniem metod chirurgii bariatrycznej. Ta opcja terapeutyczna skierowana jest wyłącznie do pacjentów po nieskutecznych próbach leczenia żywieniowego i behawioralnego, którzy są zdolni do przestrzegania zaleceń po operacji. 

Podsumowanie

Otyłość wśród dzieci stanowi jedno z kluczowych wyzwań zdrowotnych współczesnego świata, niosące poważne konsekwencje zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego młodych osób. Leczenie otyłości wymaga współpracy rodziców, szkół i systemu opieki zdrowotnej, aby kształtować zdrowe nawyki i wspierać dzieci w dążeniu do lepszego stanu zdrowia.