Czym różni się działanie naloksonu i naltreksonu?

Nalokson i naltrekson to antagoniści receptorów opioidowych, którzy różnią się czasem działania, wskazaniami klinicznymi i farmakokinetyką. Nalokson działa szybko, ale krótko – jest stosowany głównie w ostrych zatruciach opioidami. Naltrekson ma dłuższy czas działania i wykorzystywany jest w leczeniu uzależnień, by zapobiegać nawrotom. Oba leki wiążą się z receptorem μ, jednak ich zastosowanie terapeutyczne i farmakologiczne znacząco się różni.

Dwa leki, ten sam receptor, różne role

Nalokson to klasyczny antagonista receptorów μ-opioidowych o szybkim początku działania i krótkim czasie półtrwania. Jego działanie polega na wypieraniu opioidów z receptorów, co prowadzi do szybkiego odwrócenia depresji oddechowej – kluczowego zagrożenia życia w ostrym zatruciu opioidami. Maksymalne stężenie w osoczu (Cmax) po podaniu donosowym osiąga w ciągu 15–30 minut, a okres półtrwania wynosi zwykle 1–2 godziny. W sytuacjach zatrucia opioidami długo działającymi (np. fentanylem, buprenorfiną), często konieczne jest wielokrotne podanie naloksonu.

Naltrekson, mimo że również blokuje receptory μ, nie nadaje się do ostrej interwencji. Jest natomiast skuteczny w długoterminowej prewencji – u osób uzależnionych od opioidów oraz alkoholu. Jego czas półtrwania w osoczu wynosi około 4 godzin, ale czas blokady receptorów sięga nawet 72 godzin (dzięki obecności aktywnego metabolitu – 6β-naltreksolu). To sprawia, że jest szczególnie przydatny w terapii podtrzymującej – np. jako preparat depot (domięśniowy) podawany raz w miesiącu.

Farmakokinetyka, biodostępność i droga podania antagonistów receptorów opioidowych

Nalokson charakteryzuje się niską biodostępnością po podaniu doustnym (1–2%), co wynika z intensywnego metabolizmu pierwszego przejścia. Dlatego preferowane są formy pozajelitowe (dożylna, domięśniowa, donosowa). Podany dożylnie działa już po 1–2 minutach. Donosowo – dzięki formom skoncentrowanym – może być skuteczny klinicznie, choć nieco wolniej. 

Naltrekson wykazuje dobrą biodostępność po podaniu doustnym (~40%) i nie wymaga natychmiastowego działania. Jego zastosowanie obejmuje głównie leczenie ambulatoryjne i profilaktykę nawrotu uzależnienia. Co ciekawe, po jednorazowym podaniu donosowym w badaniach wykazano Cmax rzędu 4,5 ng/ml w 20–30 minucie, ale równoczesne podanie z naloksonem obniżało Cmax aż o 60% – efekt, który może wynikać z konkurencji w absorpcji przy niskim pH nosa.

Blokada receptorów μ – farmakodynamika i interakcje

Oba leki wykazują wysokie powinowactwo do receptora μ (Ki w zakresie 1–2 nM), jednak nalokson działa jako szybki, ale krótko działający antagonista o czasie działania ok. 1–2 godzin. W odróżnieniu, naltrekson (i jego metabolit) wykazują znacznie dłuższą obecność na receptorach – badania PET wykazały ich utrzymującą się obecność nawet po 48–72 godzinach.

Z klinicznego punktu widzenia nalokson to „lek życia” – stosowany w nagłych sytuacjach, także przez osoby bez wykształcenia medycznego (programy THN). Naltrekson to natomiast „lek długoterminowy” – stosowany po detoksykacji, by zapobiegać nawrotom i ograniczyć subiektywne działanie opioidów lub alkoholu.

Kody ICD-10

Referencje

1. Saari, T. I., Strang, J., & Dale, O. (2024). Clinical pharmacokinetics and pharmacodynamics of naloxone. Clinical Pharmacokinetics, 63, 397–422. https://doi.org/10.1007/s40262-024-01355-6
2. Krieter, P., Chiang, C. N., Gyaw, S., Skolnick, P., & Snyder, R. (2019). Pharmacokinetic interaction between naloxone and naltrexone following intranasal administration to healthy subjects. Drug Metabolism and Disposition, 47(7), 690–698. https://doi.org/10.1124/dmd.118.085977