Rozmowa z Markiem Ramczykowskim, aplikantem adwokackim z Kancelarii Grube

Pacjent pod wpływem alkoholu w gabinecie i szpitalu – prawa i obowiązki lekarza

– Czy lekarz może odmówić przyjęcia pacjenta będącego pod wpływem alkoholu lub narkotyków? 

W polskim prawie nie ma przepisu, który szczegółowo reguluje postępowanie lekarza wobec pacjenta, który znajduje się pod wpływem alkoholu lub środków odurzających. Kluczowe jest jednak brzmienie art. 30 ustawy o zawodzie lekarza - jeśli zwłoka w udzieleniu pomocy mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała albo ciężkiego rozstroju zdrowia, lekarz musi działać. Ten obowiązek nie ma jednak charakteru bezwzględnego, ponieważ ustawodawca przewiduje sytuacje, w których lekarz może odmówić leczenia. Lekarz może to zrobić na podstawie art. 38 ustawy o zawodzie lekarza, o ile nie zachodzi stan zagrożenia określony w art. 30 (niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia). 

Zatem lekarz może odmówić udzielenia świadczenia medycznego, ale powód takiej decyzji powinien być uzasadniony i odnotowany szczegółowo w dokumentacji medycznej. 

Stan nietrzeźwości sam w sobie nie jest podstawą odmowy pomocy. Decydujące jest to, czy pacjent stwarza realną przeszkodę w diagnostyce lub leczeniu oraz jakie są możliwości danej placówki. Natomiast w przypadku występowania niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, świadczenie medyczne powinno zostać udzielone, bez względu na to w jakim stanie jest dany pacjent. 

– Czy rodzaj placówki, do której trafia taki pacjent – SOR, nocna i świąteczna pomoc, przychodnia POZ – ma znaczenie, jeśli chodzi o działania lekarza? 

Tak. Każda z placówek ma inne możliwości udzielania świadczeń medycznych. Jeśli pacjent wymaga natychmiastowej pomocy, np. pilnej chirurgii, a przychodzi do miejsca, które nie ma takich możliwości, odmowa może być uzasadniona. Ale lekarz nie może po prostu odesłać pacjenta z kwitkiem – musi wskazać realne miejsce, gdzie pomoc jest możliwa. To wynika wprost z art. 38 ust. 2 ustawy o zawodzie lekarza: lekarz jest zobowiązany poinformować pacjenta o odmowie z odpowiednim wyprzedzeniem oraz wskazać placówkę lub lekarza, który może udzielić świadczenia.  

– Czy odmowa jest dopuszczalna, jeśli pacjent jest tak pijany lub odurzony, że nie można z nim przeprowadzić wywiadu lub badania?

Zgoda pacjenta jest wymagana, aby przeprowadzić badanie lub leczenie. Zgoda taka musi być świadoma, co wyklucza osoby w głębokim stanie upojenia alkoholowego czy odurzenia. Normą jest odbieranie zgody w wyraźnej, pisemnej formie. Jednak art. 33 ustawy o zawodzie lekarza jednoznacznie dopuszcza udzielenie pomocy bez zgody, jeśli pacjent nie może jej wyrazić np. z uwagi na stan zdrowia, a zwłoka zagraża życiu lub zdrowiu. W praktyce oznacza to, że lekarz ma obowiązek działać, nawet wobec pacjenta skrajnie pijanego czy będącego pod wpływem narkotyków, jeśli istnieje ryzyko poważnych konsekwencji zdrowotnych - utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. 

Problem pojawia się, gdy pacjent będący pod wpływem rozmaitych środków zachowuje się w sposób agresywny, który zagraża pracownikom placówki medycznej. Placówka nie może narażać personelu na niebezpieczeństwo, jednak agresja również nie daje automatycznej podstawy odmowy. Najczęściej konieczne jest wezwanie policji lub ochrony, która stosując środki przymusu, umożliwi przeprowadzenie badania.

– Jakie obowiązki ma lekarz wobec pacjenta, gdy odmawia jego przyjęcia?

Lekarz musi uprzedzić pacjenta o odmowie udzielenia mu świadczenia zdrowotnego i wskazać alternatywne możliwości leczenia - u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym. Jeśli stan pacjenta wymaga natychmiastowej pomocy, lekarz powinien zapewnić choćby podstawową opiekę, aby zapobiec pogorszeniu stanu zdrowia. Jeżeli natomiast osoba w stanie nietrzeźwości swoim zachowaniem daje powód do zgorszenia w miejscu publicznym (w tym w placówce medycznej) i znajduje się w okolicznościach zagrażających jej życiu lub zdrowiu albo zagraża życiu lub zdrowiu innych osób, może zostać doprowadzona do izby wytrzeźwień lub placówki, podmiotu leczniczego albo do miejsca zamieszkania lub pobytu. W razie braku takiej placówki, może zostać doprowadzona do jednostki policji. Czynność taką może wykonać funkcjonariusz policji lub strażnik straży miejskiej. 

– Jakie ryzyko prawne ponosi lekarz, który odmówi przyjęcia odurzonego lub pijanego pacjenta wymagającego pilnej pomocy?Lekarz może ponosić odpowiedzialność cywilną i karną. Odpowiedzialność cywilna dotyczy w szczególności szkody na osobie i wszelkich wynikłych z tego kosztów, jak również zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. W pierwszym przypadku, chodzi o szkodę materialną, np. poniesione koszty leczenia, w drugim o szkodę niematerialną, wynikłą z cierpień fizycznych, jak również negatywnych przeżyć psychicznych. Ważne jest także to, że w niektórych sytuacjach roszczenie o zadośćuczynienie może dotyczyć także osób najbliższych dla zmarłego.

Odpowiedzialność karna zaistnieje, gdy dany lekarz dopuści się popełnienia czynu zabronionego określonego w przepisach prawa, w szczególności Kodeksu karnego, a także nie zajdą okoliczności wyłączające jego odpowiedzialność z tego tytułu. Najczęściej występującym zarzutem wobec lekarza, jest zarzut narażenia człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Lekarzowi może grozić kara grzywny lub ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności. Warto przytoczyć przykład pewnej sprawy. Nietrzeźwy pacjent po upadku ze schodów został odesłany przez lekarza do domu bez pełnej diagnostyki. Pacjent zmarł wskutek urazu głowy. Lekarza skazano za narażenie pacjenta na niebezpieczeństwo utraty życia, polegające na nieudzieleniu właściwej pomocy medycznej. Ale powództwo cywilne o zadośćuczynienie zostało oddalone, ponieważ biegli stwierdzili, że prawdopodobieństwo uratowania życia mężczyzny, niezależnie od podjętych przez lekarza działań (choć były one niewłaściwe), było znikome.

– Jakie procedury powinny obowiązywać w placówkach medycznych wobec pacjentów pod wpływem alkoholu lub substancji psychoaktywnych?

Placówka powinna mieć regulamin określający procedury postępowania.  Nie wystarczy samo uchwalenie regulaminu, należy zapoznać z nim cały personel, tak, aby znał on jego treść i potrafił zastosować w praktyce. Każdy regulamin odnoszący się do postępowania z pacjentami pod wpływem alkoholu lub substancji psychoaktywnych, powinien w szczególności dotyczyć bezpieczeństwa samego personelu, w tym lekarza udzielającego świadczeń medycznych. Osoby te, nie mogą bowiem ryzykować swoim zdrowiem i życiem, zwłaszcza w sytuacji, gdy pacjent taki zachowuje się w sposób agresywny. Natomiast wewnętrzne regulacje i procedury nie powinny z góry zakładać, że pacjentowi pod wpływem alkoholu, czy też pod wpływem innych substancji, pomoc medyczna nie będzie udzielana.