Ból pleców u dzieci i młodzieży – nie tylko siedzący tryb życia

Ból pleców u dzieci i młodzieży stał się w ostatnich latach istotnym problemem klinicznym i społecznym. Badania populacyjne wskazują, że dolegliwości te występują u nawet 50% nastolatków, a odsetek ten rośnie z wiekiem. Ból może się przewlekać i utrzymywać w dorosłości. Diagnostyka i leczenie w tej grupie wymagają innego podejścia niż u dorosłych – z większym naciskiem na różnicowanie poważnych chorób oraz unikanie nadmiernej diagnostyki obrazowej.

Epidemiologia i czynniki ryzyka bólu pleców <18. r.ż.

Częstość bólu pleców wzrasta wraz z wiekiem, a najwyższa jest w okresie dojrzewania. Dziewczynki zgłaszają dolegliwości częściej niż chłopcy.

Do czynników ryzyka należą:

• płeć żeńska oraz okres dojrzewania,
• wcześniejsze epizody bólowe,
• intensywne lub wyczynowe uprawianie sportu,
• czynniki psychospołeczne: lęk, depresja, obniżona satysfakcja z życia, niskie poczucie własnej wartości,
• rodzinne występowanie bólu pleców,
• niekorzystne zachowania zdrowotne: palenie tytoniu, niedobór snu, niska aktywność fizyczna.

Dowody na związek między ciężkimi plecakami szkolnymi a przewlekłym bólem pleców są niejednoznaczne. Niektóre badania wskazują na potencjalne ryzyko przy nadmiernej wadze plecaka (powyżej 10–15% masy ciała), szczególnie u dzieci z niską aktywnością fizyczną, choć nie jest to główna przyczyna. Zaleca się edukację w zakresie prawidłowego noszenia plecaków (na obu ramionach, z regulacją pasków).

Czynniki prognostyczne utrzymywania się nieswoistego bólu pleców u dzieci i młodzieży to m.in.:

• płeć żeńska,
• depresja,
• niska satysfakcja z życia,
• zaburzenia somatyzacyjne,
• astma,
• bóle głowy.

Diagnostyka bólu pleców – czerwone flagi i badanie

Podstawą jest dokładne zebranie wywiadu: czas trwania i charakter bólu, jego zmienność, czynniki nasilające/łagodzące oraz wpływ na codzienną aktywność.

Badanie fizykalne powinno obejmować ocenę postawy, chodu, ruchomości kręgosłupa, a także badanie neurologiczne.

Do objawów alarmowych wymagających pilnej diagnostyki według wytycznych Children 2022 należą:

• wiek poniżej 10 lat;
• ból o charakterze uciskowym lub miejscowym;
• gorączka, obrzęk miejscowy, powiększenie węzłów chłonnych;
• widoczne lub wyczuwalne palpacyjnie zmiany strukturalne kręgosłupa, nadmierna ruchomość stawowa;
• objawy neurologiczne: niedowłady kończyn, zaburzenia czynności zwieraczy, zaburzenia czucia, ból korzeniowy;
• wywiad medyczny: uraz, ból w trakcie aktywności fizycznej, przewlekła terapia GKS, choroby współistniejące;
• inne: objawy zapalne stawów, ból obejmujący wiele lokalizacji, ból stawów, mięśni, nadciśnienie tętnicze.

Wytyczne Children 2022 oraz rekomendacje radiologiczne zalecają oszczędne stosowanie badań obrazowych. U dzieci bez czerwonych flag obrazowanie nie jest wskazane. W ich obecności należy wykonać RTG odcinka objętego dolegliwością i/lub MR w zależności od objawów oraz zaobserwowanych zmian w badaniu fizykalnym. TK i scyntygrafia są zarezerwowane dla wybranych przypadków (np. podejrzenie złamania, guzów). Badania laboratoryjne (morfologia krwi obwodowej, OB, CRP) wykonuje się w podejrzeniu etiologii zapalnej.

Różnicowanie obejmuje infekcje, nowotwory, choroby zapalne, urazy i wady wrodzone.

Leczenie bólu pleców u dzieci i młodzieży

Podstawą postępowania jest edukacja pacjenta i jego rodziny oraz utrzymanie codziennej aktywności – należy unikać unieruchomienia w łóżku. Fizjoterapia, zwłaszcza ćwiczenia wzmacniające i stabilizujące, ma udokumentowaną skuteczność w zmniejszaniu dolegliwości bólowych. W polskich rekomendacjach podkreśla się szczególną rolę kinezyterapii, masażu oraz prostych metod fizykalnych, które można zastosować już na wczesnym etapie.

W przypadku bólu przewlekłego i nawrotowego wskazane są programy multidyscyplinarne, łączące fizjoterapię, psychoterapię oraz edukację – rekomendowane szczególnie w ciężkich, utrwalonych postaciach bólu. Nie zaleca się stosowania opioidów ani interwencji inwazyjnych. Farmakoterapia paracetamolem lub lekami z grupy NLPZ powinna być rozważana jedynie krótkoterminowo i wyłącznie w ostrym bólu o znanej przyczynie, ze względu na ryzyko i brak silnych dowodów skuteczności w leczeniu nieswoistego bólu pleców.

Jak zapobiegać bólowi pleców u dzieci i młodzieży?

Najskuteczniejszą metodą profilaktyki jest regularna aktywność fizyczna – szczególnie pływanie, bieganie i jazda na rowerze. Ważna jest ergonomia w szkole (dostosowanie mebli, przerwy w siedzeniu) oraz ograniczenie czasu przed ekranem. Istotne jest także wczesne rozpoznawanie czynników psychospołecznych, które zwiększają ryzyko przewlekłości.