Podwyższone OB – jak postępować?

Odczyn Biernackiego (OB, ESR – erythrocyte sedimentation rate) to marker stanu zapalnego. Interpretacja wyniku oznaczenia OB może sprawiać trudności, ponieważ jest to marker niespecyficzny. Pomimo swojej ograniczonej wartości diagnostycznej, przyspieszone (podwyższone) OB często staje się powodem niepokoju pacjentów i lekarzy, generując pytania o konieczność rozszerzonej diagnostyki. 

Czym jest OB i od czego zależy jego wartość?

OB to wskaźnik szybkości opadania krwinek czerwonych we krwi w ciągu jednej godziny. Wartość OB widoczna na wyniku to pomiar odległości między meniskiem osocza a granicą warstwy erytrocytów, mierzony w milimetrach. Wzrost OB odzwierciedla zmiany w składzie osocza, zwłaszcza zwiększone stężenie białek związanych z reakcją zapalną, takich jak fibrynogen czy immunoglobuliny. 

OB jest, obok CRP, najczęściej wykorzystywanym markerem stanu zapalnego, jednak nieprawidłowe wartości odczynu Biernackiego utrzymują się dłużej. Wzrost OB osiąga maksymalne wartości 24-48h od rozpoczęcia reakcji zapalnej, a jego poziom jest determinowany przez wiele czynników fizjologicznych oraz patologicznych. Z tego względu rutynowe oznaczanie OB w celu oceny stanu zapalnego jest dyskusyjne. Nie zmienia to jednak faktu, że odczyn Biernackiego jest wykorzystywany w diagnostyce, szczególnie w reumatologii, gdzie stanowi element kryteriów rozpoznania różnych chorób układowych. 

Praktyka kliniczna

CRP – przydatny marker zapalenia czy źródło diagnostycznych pułapek?

Sprawdź

Fizjologiczne i patologiczne przyczyny przyspieszonego OB

Wśród przyczyn wzrostu odczynu Biernackiego wymienia się przyczyny:

• fizjologiczne:
  • wiek (u osób starszych wartości referencyjne są wyższe),
  • ciąża (normalizacja OB następuje do ok. 6 tygodni po porodzie),
• patologiczne:
  • choroby zapalne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy),
  • infekcje (ostre i przewlekłe, bakteryjne, wirusowe, grzybicze),
  • nowotwory (zwłaszcza układu krwiotwórczego – szpiczak mnogi, chłoniaki),
  • choroby nerek (zespół nerczycowy),
  • niedokrwistość,
  • hipergammaglobulinemia,
  • zawał serca.

Normy OB – co uznaje się za patologię?

Zakres referencyjny OB różni się w zależności od wieku i płci. Wartości przyjęte w praktyce klinicznej przedstawiono w tabeli.

Jednorazowe, nieznaczne przekroczenie normy, zwłaszcza u osób starszych, nie musi być powodem do niepokoju. Należy je interpretować, biorąc pod uwagę pozostałe badania oraz badanie fizykalne, a w razie wątpliwości powtórzyć oznaczenie. Natomiast wartości znacznie podwyższone, szczególnie >100 mm/h, nie powinny być bagatelizowane, choć wymagają oceny przede wszystkim w kontekście chorób współistniejących. Wyniki trzycyfrowe należy rozpatrywać w kontekście potencjalnych schorzeń reumatologicznych, onkologicznych i infekcyjnych. 

Należy również mieć na uwadze potencjalne czynniki obniżające OB, które mogą zaburzyć ocenę stanu pacjenta. Należą do nich m.in.:

• czerwienica, 
• anemia sierpowatokrwinkowa, 
• regularne spożywanie alkoholu,
• niektóre leki – niesteroidowe leki przeciwzapalne, statyny. 

Przyspieszone OB – co jest ważne w POZ?

Ocena kliniczna i kontekst

Zanim zlecisz dodatkowe badania, przeanalizuj stan kliniczny pacjenta:

• Czy występują objawy ogólne (gorączka, utrata masy ciała, osłabienie, poty nocne)?
• Czy pacjent zgłasza bóle stawów, mięśni, objawy infekcji, dolegliwości ze strony układu pokarmowego lub moczowego?
• Czy występują powiększone węzły chłonne, zmiany skórne?
• Czy pacjent choruje przewlekle (np. reumatoidalne zapalenie stawów, nowotwór, przewlekła niewydolność nerek)?

Dodatkowe badania laboratoryjne

W przypadku utrzymującego się lub istotnie podwyższonego OB oraz obecności objawów klinicznych warto rozważyć zlecenie podstawowych badań, w tym:

• morfologii krwi obwodowej z rozmazem,
• CRP (białka C-reaktywnego) – jeśli nie zostało wcześniej oznaczone,
• kreatyniny, eGFR,
• badania ogólnego moczu,
• w zależności od objawów – badań obrazowych (np. RTG klatki piersiowej, USG jamy brzusznej)
• innych badań w zależności od podejrzewanej przyczyny.

Poradnik

Interpretacja morfologii krwi

Sprawdź

Postępowanie przy izolowanym, nieznacznie podwyższonym OB

W sytuacji, gdy:

• pacjent nie zgłasza dolegliwości,
• nie stwierdza się nieprawidłowości w badaniu przedmiotowym,
• pozostałe badania laboratoryjne (w tym CRP) są prawidłowe

można zdecydować się na obserwację i ponowne oznaczenie OB po kilku tygodniach, z założeniem kontynuacji diagnostyki w przypadku utrzymywania się nieprawidłowego wyniku lub pojawienia się objawów.

Podsumowanie

Przyspieszone OB to problem diagnostyczny, który może przytrafić się w POZ. Właściwa interpretacja wymaga ostrożności i uwzględnienia całości obrazu klinicznego. Odpowiednie podejście minimalizuje ryzyko niepotrzebnej diagnostyki, a jednocześnie pozwala na wczesne wykrycie poważnych chorób. Należy pamiętać, że OB nie powinno być traktowane jako samodzielne narzędzie diagnostyczne, lecz jako element szerszej oceny stanu zdrowia pacjenta.