Aktywność seksualna w chorobach serca – zalecenia, przeciwwskazania, mity

Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko chorób serca, a jednocześnie częściej pojawiają się zaburzenia funkcji seksualnych. Zmiany hormonalne, choroby przewlekłe i stosowane leki wpływają na libido oraz pewność siebie w relacjach. 

Po zawale lub operacji serca wielu pacjentów – zarówno mężczyzn, jak i kobiet – doświadcza spadku aktywności seksualnej, zwykle nie z powodu fizycznych ograniczeń, lecz z lęku i niepewności co do bezpieczeństwa współżycia. Częstym problemem jest tzw. „lęk kardiologiczny” – strach, że wysiłek podczas seksu może zaszkodzić sercu. Prowadzi to do unikania bliskości, spadku libido i napięć w relacji. Wielu pacjentów po chorobach serca rezygnuje z życia seksualnego, kierując się mitem, że „to niebezpieczne”. Tymczasem badania dowodzą, że większość osób ze stabilną chorobą serca może bezpiecznie współżyć, a regularna aktywność seksualna poprawia wydolność, nastrój i ogólną jakość życia.

Seksualność po chorobie serca – dlaczego jest tak ważna?

Seksualność stanowi nieodłączny element ludzkiego życia i jest jednym z fundamentów jakości życia – zarówno w wymiarze fizycznym, jak i emocjonalnym. Aktywność seksualna to nie tylko potrzeba biologiczna, lecz także ważny składnik dobrostanu psychicznego, samooceny i relacji partnerskich.

Lęk przed wznowieniem współżycia, którego doświadcza nawet 60% pacjentów, prowadzi do błędnego koła: unikanie bliskości i aktywności seksualnej nasila problemy z libido i erekcją, a także pogarsza relacje partnerskie i ogólny stan psychiczny – a tym samym wpływać na pogorszenie jakości życia. 

Co na temat życia seksualnego mówią wytyczne ESC?

Analizując wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) dotyczące najczęstszych chorób serca – choroby wieńcowej i niewydolności serca, można zauważyć, że choć nie zawierają one odrębnych rozdziałów poświęconych seksualności, to zagadnienie to pojawia się pośrednio w kontekście rehabilitacji kardiologicznej oraz zaleceń dotyczących aktywności fizycznej.

Choroba niedokrwienna serca

W wytycznych ESC 2024 dotyczących choroby wieńcowej aktywność seksualna jest traktowana jako forma wysiłku o umiarkowanej intensywności (ok. 2–3 METs) – porównywalna z wejściem po 1–2 piętrach schodów lub energicznym spacerem.

Pacjenci ze stabilną chorobą wieńcową powinni być zachęcani do stopniowego powrotu do codziennych aktywności, w tym do współżycia, jeśli nie występują objawy, takie jak ból w klatce piersiowej, duszność czy kołatanie serca.

W praktyce oznacza to, że jeśli pacjent dobrze toleruje umiarkowany wysiłek fizyczny, może bezpiecznie wrócić do życia seksualnego. Wytyczne podkreślają również rolę edukacji i rozmowy z lekarzem, które pomagają zmniejszyć lęk i niepewność po incydencie sercowym.

Niewydolność serca

Zgodnie z wytycznymi ESC 2021 (aktualizacja 2023), pacjenci z niewydolnością serca w klasie NYHA I–II powinni być zachęcani do umiarkowanego, regularnego wysiłku fizycznego, co obejmuje również aktywność seksualną. Jest ona bezpieczna, jeśli pacjent toleruje wysiłek o podobnym natężeniu (3–5 METs) – np. spokojny marsz czy wchodzenie po schodach.

U chorych z zaawansowaną niewydolnością (NYHA III–IV) zaleca się czasowe ograniczenie aktywności seksualnej do momentu stabilizacji stanu klinicznego i poprawy wydolności fizycznej.

Zawał serca lub zabieg kardiochirurgiczny 

Po niepowikłanym zawale mięśnia sercowego współżycie można wznowić po około tygodniu, jeśli pacjent nie odczuwa bólu w klatce piersiowej, duszności ani kołatania serca oraz toleruje wysiłek na poziomie 3–5 METs (np. wejście po dwóch piętrach schodów bez objawów).

Po angioplastyce wieńcowej (PCI) powrót do aktywności seksualnej jest możliwy po kilku dniach, o ile stan chorego jest stabilny.

Z kolei po operacji pomostowania aortalno-wieńcowego (CABG) lub innym zabiegu kardiochirurgicznym na otwartym sercu, rekomenduje się odczekać 6–8 tygodni, aż mostek się zagoi, a pacjent rozpocznie rehabilitację kardiologiczną – co zapewnia bezpieczny powrót do życia seksualnego i zmniejsza ryzyko powikłań.

Choroby zastawkowe serca

U pacjentów z łagodną lub umiarkowaną wadą zastawkową, którzy są bezobjawowi lub mają jedynie łagodne objawy, aktywność seksualna jest dopuszczalna i bezpieczna. Dotyczy to również osób z prawidłowo funkcjonującymi protezami zastawek lub po udanym przezcewnikowym zabiegu korekcji zastawki. 

W przypadku umiarkowanej lub ciężkiej stenozy aortalnej oraz innych istotnych wad zastawkowych, przed powrotem do życia seksualnego warto rozważyć test wysiłkowy lub echokardiografię obciążeniową, aby ocenić reakcję układu sercowo-naczyniowego i określić bezpieczeństwo współżycia. U pacjentów z ciężkimi objawami lub niestabilnym stanem klinicznym aktywność seksualna powinna być odroczona do czasu stabilizacji i/lub leczenia zabiegowego.

Zaburzenia rytmu serca i elektroterapia (ICD, stymulator)

Szacuje się, że zgony sercowe podczas aktywności seksualnej są niezwykle rzadkie – stanowią mniej niż 2% wszystkich zgonów związanych z wysiłkiem fizycznym, a ryzyko arytmii komorowej jest porównywalne z innymi formami umiarkowanego wysiłku.

Aktywność seksualna jest bezpieczna u pacjentów z dobrze kontrolowanym rytmem serca, w tym z migotaniem przedsionków, tachyarytmiami nadkomorowymi, a także z wszczepionym stymulatorem (PM) lub kardiowerterem-defibrylatorem (ICD), jeśli wysiłek na poziomie 3–5 METs nie powoduje arytmii. U osób z nawracającymi zaburzeniami rytmu lub częstymi interwencjami ICD współżycie należy odroczyć do momentu stabilizacji stanu. Wskazuje się, że ryzyko tzw. „porażenia partnera” podczas wyładowania ICD jest praktycznie zerowe – energia impulsu jest zbyt mała, by mogła przenieść się na drugą osobę, dlatego kontakt fizyczny w tym momencie jest bezpieczny.

Jak leczyć zaburzenia seksualne u pacjentów z chorobą serca?

Leki kardiologiczne nie powinny być odstawiane z obawy o ich wpływ na funkcje seksualne, gdyż większość z nich poprawia rokowanie i ogólny stan zdrowia pacjenta. Należy jednak pamiętać o pewnych wyjątkach, które wymagają szczególnej ostrożności.

Inhibitory fosfodiesterazy

Substancje takie jak sildenafil, tadalafil czy wardenafil są najczęściej stosowanymi lekami w leczeniu zaburzeń erekcji. Poprzez zwiększenie stężenia tlenku azotu (NO) powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych i poprawę wzwodu. Leki te są bezpieczne u pacjentów ze stabilnymi chorobami serca, jednak bezwzględnie przeciwwskazane w połączeniu z azotanami (np. nitrogliceryną), gdyż mogą prowadzić do groźnego spadku ciśnienia tętniczego. 

Nie wykazano, aby którykolwiek z inhibitorów PDE-5 był istotnie skuteczniejszy lub bezpieczniejszy od pozostałych.

Estrogeny miejscowe

Kobiety w okresie menopauzy mogą stosować miejscową terapię estrogenową (dopochwową lub na okolice sromu), która skutecznie łagodzi suchość, atrofię i ból podczas współżycia (dyspareunię). Co istotne, leczenie to nie zwiększa ryzyka sercowo-naczyniowego, ponieważ wchłanianie ogólnoustrojowe hormonów jest minimalne.

Preparaty ziołowe

Pacjentów należy ostrzegać przed stosowaniem niekontrolowanych preparatów ziołowych o nieznanym składzie, które często zawierają substancje o działaniu naczyniorozszerzającym lub pobudzającym (np. johimbina, L-arginina, pochodne inhibitorów PDE-5). Środki te mogą wchodzić w interakcje z lekami kardiologicznymi, powodować wahania ciśnienia i zwiększać ryzyko powikłań u osób z chorobą wieńcową.

Dodatkowe zalecenia 

U części pacjentów konieczne może być wsparcie psychologiczne, ponieważ lęk i depresja często współistnieją z chorobami serca, prowadząc do obniżenia sprawności i satysfakcji seksualnej. Dlatego ważne jest ocenienie poziomu napięcia emocjonalnego, lęku i nastroju oraz w razie potrzeby skierowanie chorego na terapię wspierającą. 

W literaturze wskazuje się, aby aktywność seksualna była podejmowana w stanie wypoczynku, w znanym i bezpiecznym otoczeniu, co pozwala zmniejszyć stres i napięcie. Pacjenci powinni unikać obfitych posiłków i alkoholu przed współżyciem oraz wybierać pozycje, które nie utrudniają oddychania. Do każdego chorego należy podchodzić indywidualnie, pamiętając, że pełna sprawność seksualna może wymagać czasu i stopniowego powrotu do aktywności, a najważniejsze są komfort, bezpieczeństwo i bliskość emocjonalna z partnerem.